منطقه آزاد چابهار، تعبير يک روياي ۲۵ ساله
تاریخ انتشار : 1399/06/04
استان‌ها - ايرنا - در سال‌هاي ابتدايي دهه هفتاد خورشيدي زماني که کشور به تازگي سال‌هاي سخت جنگ تحميلي را پشت سر گذاشته بود، منطقه آزاد چابهار در راهبردي ترين منطقه شرق کشور پاگرفت اما حدود ۲۵ سال طول کشيد تا جايگاه خود را در حمل و نقل بين‌الملي تثبيت کند.
به گزارش ايرنا، مناطق آزاد در همه جاي دنيا کارکردهاي مشابهي دارد، محدوده اي مشخص در نقطه‌اي راهبردي با مزيت دسترسي به محورهاي مواصلاتي جهاني و تردد سهل براي تجار و البته مشوق‌هاي سرمايه‌گذاري و معافيت‌هاي مالياتي که توليد و تجارت را تسهيل کرده و پويايي اقتصاد را به همراه دارد.
اين مناطق در عين حال اين وظيفه را دارند که جامعه محلي ميزبان را نيز توانمند کرده و کم‌برخوردارترين جوامع را از ارزش افزوده توسعه بهره‌مند کنند؛ از اين رو منطقه آزاد چابهار نيز شايد با همين اهداف شکل گرفت، اما هيچگاه به اهداف از پيش تعيين نزديک هم نشد. نه اينکه اهداف به درستي طراحي نشده باشد و يا اقدامات و برنامه‌ها مکفي نباشد بلکه چالش بنيادي‌تر از طرح‌ها و برنامه‌ها در ميان بود: جانمايي نادرست و نبود مرزهاي روشن.
جانمايي نادرست، نبود مرزهاي روشن
منطقه آزاد چابهار که با هدف قلب تپنده محور توسعه شرق تاسيس شده بود، نه تواني براي توسعه شرق داشت، نه به مبادي مرزي دسترسي داشت، نه امکان تردد سهل براي تجار و بازرگانان را فراهم مي‌کرد و نه حتي رمقي براي بهبود زندگي جوامع محلي. به واقع منطقه آزاد چابهار که با هدف تحقق اهدافي عالي به سواحل مکران آمد، خود جزيره‌اي تنها در ميان فنس‌ها شده بود که روز به روز از اهداف و ماموريت‌هايش دور مي‌شد تا اينکه در ميانه دهه ۸۰ و کمي بيشتر از يک دهه از آغاز فعاليت منطقه آزاد چابهار نسخه عاجل يافت شد: توسعه محدوده منطقه آزاد چابهار.
توسعه محدوده؛ نسخه عاجل
براي اينکه منطقه آزاد چابهار بتواند توسعه سرمايه‌گذاري در سواحل مکران را تسهيل کرده، بستر تردد تجار و بازرگانان جهان را به اين منطقه آزاد مهيا، جامعه محلي را با روند توسعه همراه کند و در نهايت با بهره گرفتن از ظرفيت‌هاي سواحل مکران، با هم‌افزايي توانمندي‌ها اقتصاد را به مسير پويايي سوق دهد، چاره‌اي جز توسعه محدوده و ترسيم کردن مرزهاي روشن نداشت.
به همين رو پرونده توسعه منطقه آزاد چابهار در ميانه دهه ۸۰ باز شد و با وجود مزيت‌ها بي‌شمار، در پيچ و خم‌هاي اداري گير و يک دهه طول کشيد تا سرها و آرا همه همسو و همراه شوند و به اين باور برسند که نسخه عاجل منطقه آزاد چابهار، توسعه محدوده است.
نقشه راهي که در سال ۹۶ ترسيم شد
از سال۹۴ و از زماني که طرح‌هاي چابهار به عنوان مگاپروژه‌هاي ملي تعيين شد و در دستور کار و اولويت‌هاي دولت جاي گرفت، به مرور فاز مطالعاتي و شکل‌گيري مباني فکري طرح توسعه چابهار هم آغاز شد و در ميانه سال۹۶ به با ريز جزئيات، نقشه راه ترسيم شده بود و منطقه آزاد چابهار مي‌دانست که براي حل چالش‌ها و توسعه پايدار نياز به توسعه فيزيکي محدوده دارد و اقتضائات اين توسعه هم روشن شده بود.
حال اين مباني فکري و جزئيات ترسيم‌شده به عنوان يک سند نظري در دسترس بود و براي بدل شدن به يک سازوکار اجرايي، نياز داشت نهادهاي ذي‌مدخل را اقناع کرده و آراء و نظرات نهادهاي تصميم‌گير را جلب کند. منطقه آزاد چابهار در اين بخش، اطلاع‌رساني و ارائه تصويري گويا از طرح توسعه را در دستور کار قرار داد و کوشيد در مسيري گام بردارد که مزيت‌هاي طرح را در ابعاد گوناگون با نهادهاي مرجع در ميان گذارد.
به عنوان نمونه از يک سو دستاوردهاي طرح در ابعاد ملي با مديران عالي دولت و نمايندگان مجلس شوراي اسلامي به اشتراک گذاشته شد و از سوي ديگر دستاوردهاي طرح توسعه براي اهالي چابهار، با نهادهاي مرجع محلي و گروه‌هاي تاثيرگذار در ميان گذارده شد.
تسري قانون منطقه آزاد به مناطق جديد
طرح توسعه منطقه آزاد چابهار تلويحا بر در برگرفتن مناطق جديدي از چابهار و ورود زيرساخت‌هاي بزرگي چون بنادر به محدوده منطقه آزاد تاکيد داشت. چنين رويکردي بعضا با نگاه‌هاي بخشي مواجه شده و تصويب لايحه توسعه منطقه آزاد چابهار را به تعويق مي‌انداخت. در اين شرايط رويکرد جديدي در منطقه آزاد چابهار اتخاذ و در تعامل با ساير نهادهاي ذي‌مدخل در چابهار به کار گرفته شد؛ رويکرد جديد درصدد انتقال اين مفهوم به ساير نهادها بود که منطقه آزاد به دنبال تصاحب و مالکيت نيست، بلکه قصد دارد تا گستره بسيار بزرگتري از چابهار را از مزاياي منطقه آزاد بهره‌مند کند.
در نتيجه مفهوم جديدي به ادبيات توسعه چابهار افزوده شد با عنوان: تسري قانون منطقه آزاد به مناطق جديد؛ مزيت اين مفهوم جديد اين بود که در عين حال که هر سازماني وظايف خود را انجام مي‌دهد، اما پروتکل‌ها و رويه‌هاي ثابت و واحدي براي مخاطبان ايجاد مي‌شود. به اين معنا که اهالي چابهار و البته فعالان اقتصادي که از بيرون چابهار براي سرمايه‌گذاري و فعاليت اقتصادي و تجاري به چابهار مي‌آيند، دچار سردرگمي نشده و با رويه‌هاي ثابت و واحدي مواجه مي‌شوند و در نتيجه فضاي کسب‌وکار و فعاليت اقتصادي در چابهار تسهيل مي‌شود.
تصويب لايحه، دستاورد ماندگار دولت دوازدهم
همسويي نگاه‌ها که ماحصل قريب دو سال کار مستمر سازمان مناطق آزاد براي اقناع افکار عمومي و نهادهاي بالادستي بود در نهايت در بهمن‌ماه سال۹۸ و در آستانه سالروز پيروزي شکوهمند انقلاب اسلامي، به ثمر نشست تا برگ روشن و زرين ديگري در دفتر اين بوم پرگهر ثبت شود. لايحه توسعه محدوده منطقه آزاد چابهار با راي حداکثري نمايندگان مجلس شوراي اسلامي به تصويب رسيد. چنانکه از مجموع ۲۰۹ نماينده حاضر در صحن مجلس، ۱۵۵ نماينده راي موافق به طرح دادند و تنها ۱۸راي مخالف طرح جمع شد.
براساس ماده واحده اين لايحه؛ محدوده‌اي به مساحت ۶۷ هزار و ۸۷۱ هکتار به محدوده منطقه آزاد تجاري‌ـ‌صنعتي چابهار الحاق شد. موافقان طرح توسعه محدوده چابهار، تصويب اين طرح را بسترساز توسعه اقتصادي شرق کشور عنوان کردند. اين لايحه، پس از تصويب در مجلس شوراي اسلامي به تائيد شوراي نگهبان رسيد تا لازم‌الاجرا شود و اکنون در دست اجراست
