شتاب رشد اقتصاد ديجيتال در دوران کرونا
تاریخ انتشار : 1399/06/31
يکي از بخش‌هايي که در سال‌هاي اخير به‌شکل قابل ملاحظه در کشور رشد يافته،فعاليت حوزه اقتصاد ديجيتال و کسب‌وکارهاي آنلاين بوده که بيماري کرونا به‌عنوان کاتاليزور،سرعت رشد آن را به‌شدت افزايش داده است.
انتشار گزارش رشد اقتصادي فصل اول ۱۳۹۹ توسط مرکز آمار ايران نشان مي‌دهد که اقتصاد ايران براي هشتمين فصل متوالي رشد منفي را تجربه کرده و ارزش توليد ناخالص داخلي در بهار سال جاري نسبت به بهار سال ۹۸ معادل ۳.۵ درصد و نسبت به بهار سال ۹۷ معادل ۱۳.۱ درصد کاهش يافته است. با توجه به شرايطي نظير پايداري تحريم‌ها و بيماري کرونا، انتظار مي‌رود که مجموع رشد اقتصادي سال ۱۳۹۹ نيز ارقام منفي را ثبت کند و به اين ترتيب، براي نخستين بار در سال‌هاي پس از جنگ، رشد اقتصادي براي سه سال متوالي منفي شود. اين آمار و ارقام، به روشني شدت انقباض اقتصاد ايران و ضرورت تغيير پارادايم سياست‌گذاري را نشان مي‌دهد.
البته ترکيب رشد اقتصادي براي بخش‌هاي مختلف همگن نبوده و برخي بخش‌ها در همين دوره نيز رشد اقتصادي مثبت داشته‌اند. يکي از بخش‌هايي که در سال‌هاي اخير توانسته به شکل قابل ملاحظه‌اي رشد يابد، فعاليت‌هاي مرتبط با حوزه اقتصاد ديجيتال و کسب‌وکارهاي آنلاين بوده که با توجه به تغيير روندهاي تکنولوژيک، اقتصادي و جمعيتي با اقبال گسترده مواجه شده است. هرچند که حتي تا پيش از ظهور بيماري کرونا نيز تداوم اين روندها براي دهه‌هاي آتي پيش‌بيني مي‌شد اما اين بيماري به عنوان يک کاتاليزور، سرعت رشد اقتصاد ديجيتال را به شدت افزايش داد. آمار و ارقام مختلف در داخل و خارج از کشور به خوبي مويد اين موضوع است و به عنوان ذکر يک نمونه، براساس اطلاعات شاپرک، ارزش تراکنش‌هاي اينترنتي در پنج‌ماهه ابتداي سال جاري نسبت به سال گذشته معادل ۲۷۰ درصد افزايش يافته است.
حوزه توليد بازي و برنامه‌هاي کاربردي براي تلفن‌هاي همراه هوشمند، يکي از بخش‌هايي است که احتمالا مي‌تواند ذيل انقلاب اخير در اقتصاد ديجيتال، رشد قابل ملاحظه‌اي را طي سال جاري و سال‌هاي پيش‌رو تجربه کند. افزايش ضريب نفوذ تلفن هوشمند در ايران (۵۴ درصد در سال ۱۳۹۸)، شمار بالاي جمعيت جوان، رشد دانش فني مربوطه و توسعه اکوسيستم، رشد تجارت الکترونيک در تمامي بخش‌ها و الزامات ناشي از فاصله‌گذاري اجتماعي و رعايت پروتکل‌هاي بهداشتي، برخي از متغيرهايي هستند که اين رشد را محتمل مي‌کنند.
براساس گزارش منتشره توسط کافه‌بازار در رابطه با عملکرد سال ۱۳۹۸، ميزان درآمد توسعه‌دهندگان بازي و برنامه (Developers) در سال ۱۳۹۸ معادل ۱۸۹ ميليارد تومان بوده (۶۹ ميليارد تومان بازي‌ها و ۱۲۰ ميليارد تومان برنامه‌ها) که رشدي ۹ برابري را طي ۵ سال اخير نشان مي‌دهد. البته اين رقم صرفا سهم توسعه‌دهندگان از مبلغ پرداخت شده توسط خريدار پس از سهم کافه‌بازار را نشان مي‌دهد و مجموع درآمد صنعت، احتمالا بيش از ۲۵۰ ميليارد تومان بوده است. بررسي روند درآمدي نشان مي‌دهد که رشد درآمد در سال ۱۳۹۸ شتاب چشمگيري داشته و درآمد توسعه‌دهندگان در اين سال بيش از ۸۳ درصد افزايش يافته و از مجموع درآمد سال‌هاي ۹۶ و ۹۷ بيشتر بوده است. مجموع درآمد توسعه‌دهندگان بازار از ابتدا تاکنون معادل ۴۷۷ ميليارد تومان بوده و براي داشتن يک تصوير مقايسه‌اي دقت کنيد که مجموع حقوق و دستمزد پرداختي توسط شرکت فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي افق کوروش در سال ۱۳۹۸ با بيش از ۹ هزار نفر نيروي کار حدود ۵۰۰ ميليارد تومان بوده است. اين رقم، به خوبي ابعاد قابل ملاحظه بازار در حال رشد توليد برنامه و بازي براي تلفن‌هاي هوشمند را نشان مي‌دهد.
طي سال ۱۳۹۸ حدود ۴ ميليون خريدار (شامل ۲.۴ ميليون خريدار جديد) اقدام به خريد از کافه‌بازار کرده‌اند و ميانگين ارزش هر خريد آنان معادل ۱۲.۴ هزار تومان براي برنامه‌ها و ۶.۵ هزار تومان براي بازي‌ها بوده است. از آنجا که اين ارقام نسبت به سال قبل کمتر از ۳۰ درصد افزايش يافته و رشد حقيقي ارزش هر خريد تقريبا صفر بوده، مي‌توان گفت که تمايل به پرداخت افراد تقريبا ثابت بوده است و رشد درآمد فروشندگان بيشتر از ناحيه افزايش فروش (و نه افزايش قيمت) به دليل توسعه بازار و ورود مشتريان جديد بوده است. با توجه به شرايط پس از بيماري کرونا که حداقل در ماه‌هاي ابتدايي با افزايش ميزان خانه‌نشيني (و احتمالا استفاده بيشتر از ابزارهاي ديجيتال) در کشور همراه بود، انتظار مي‌رود در سال جاري شمار خريداران برنامه و بازي‌هاي موبايلي افزايش يافته و درآمد توسعه‌دهندگان نيز رشد محسوسي را در سال ۱۳۹۹ تجربه کند. لازم به ذکر است که شاخص جستجوي گوگل براي عبارت "خريد موبايل" توسط ايراني‌ها در دوره پس از کرونا نسبت به قبل از آن حدود ۲۳ درصد افزايش يافته است. با توجه به اين شرايط، کافه‌بازار نيز در سال جاري اقدام به سرمايه‌گذاري قابل ملاحظه بر روي شتاب‌دهنده اختصاصي خود براي توليد بازي نموده است.
از ديگر نکات مهمي که در گزارش کافه‌بازار ديده مي‌شود، مساله تمرکز توسعه‌دهندگان در شهر تهران است. در سال ۱۳۹۸ بيش از ۸۷ درصد درآمد مربوط به توسعه‌دهنده‌گان برنامه و بيش از ۸۸ درصد درآمد مربوط به توسعه‌دهندگان بازي مربوط به استان تهران بوده است. اين نسبت بسيار بالاي تمرکز، احتمالا به خاطر تمرکز اکوسيستم استارت‌آپي کشور در شهر تهران و پيرامون دانشگاه‌هايي نظير شريف و تهران است و ضرورت تغيير رويکرد نهادهايي نظير معاونت علمي رياست جمهوري، وزارت ارتباطات و وزارت علوم جهت توسعه فضا و بسترهاي مناسب نظير شتاب‌دهنده‌ها در برخي مراکز استان نظير اصفهان، شيراز و تبريز حول مجموعه‌هاي دانشگاهي اين شهرها را نشان مي‌دهد. در کنار اين موضوع نهادهايي نظير بنياد برکت و زيرمجموعه تخصصي آن (شرکت مديريت ثروت ستارگان) که تاکنون بيش از ۳۰ اپليکيشن کاربردي را توليد کرده، مي‌توانند بنا به رسالت خود در راستاي توسعه مناطق محروم و انجام فعاليت‌هاي غيرانتفاعي، اقدام به انجام حمايت‌هاي مشابه و ايجاد فضاهاي کار اشتراکي (Co-working space) در مناطقي نظير کرمان و ساير استان‌ها نمايند و از اين طريق، محرک ايجاد مشاغل جديد و مبتني بر اقتصاد ديجيتال (که سرريز بسيار زيادي نيز براي ساير حوزه‌ها دارند) در نقاط پيراموني شوند.
منبع: ايبِنا
مهدي کرامت‌فر (کارشناس اقتصادي)
