تبعات استقراض احتمالي دولت از بانک مرکزي

تاریخ انتشار : 1399/09/25

استاد دانشگاه امام صادق (ع) معتقد است در صورتي که دولت بخواهد از روش‌هاي گوناگون براي جبران کسري بودجه خود از بانک مرکزي استقراض کند، رشد پايه پولي و تورم را به دنبال خواهد داشت.

دکتر کامران ندري استاد اقتصاد دانشگاه امام صادق (ع) در گفتگو با خبرنگار ايبِنا در پاسخ به سوالي در خصوص تبعات استقراض احتمالي دولت از بانک مرکزي و چاپ اسکناس به منظور جبران کسري بودجه اظهار داشت: پاسخ کوتاه اين است که تورم ايجاد مي کند. ما در اقتصادمان به طور مستقيم برنامه اي تحت عنوان استقراض دولت از بانک مرکزي نداريم. بلکه دولت ها به صورت غيرمستقيم به سراغ استقراض از منابع بانک مرکزي مي روند.

اين استاد اقتصاد در ادامه در خصوص شيوه هاي غيرمستقيم تامين مالي کسري بودجه از نظام بانکي گفت: يک شيوه اي که دولت در سال هاي اخير به صورت غيرمستقيم از منابع بانک مرکزي استفاده کرده، استفاده از منابع صندوق توسعه ملي بوده است. اين منابع، ذخايري هستند متعلق به اين صندوق که در حساب هايي در خارج از کشور قرار دارد که البته در حال حاضر به دليل تحريم ها، مسدود هستند و بلوکه شده اند. خب دولت مستقيم نمي تواند ارز موجود در اين حساب ها را مورد استفاده قرار دهد. در نتيجه با اخذ مجوز، مالکيت اين ذخاير را به بانک مرکزي منتقل مي کند و بانک مرکزي معادل اينها، ريال چاپ مي کند و به دولت مي دهد. اگر بانک مرکزي آن ارزها را مي توانست بفروشد و ريال در اختيار مردم را جمع آوري کند، مشکلي به وجود نمي آمد، ولي چون نمي تواند اين ارزها را در بازار بفروشد، مجبور است که اصطلاحا ريال چاپ بکند که البته اين امر به گونه اي است که فقط حساب هاي دولت را بستانکار مي کند. به عبارت ديگر منجر به خلق پول براي دولت مي شود.

روش دوم؛ اين است که از تسهيلات بانکي استفاده مي شود. يعني با مجوز مجلس، تسهيلات تکليفي ارائه مي شود. بعد وقتي دولت در سررسيد آن، نمي تواند از عهده بازپرداخت بدهي هايش بربيايد، در نتيجه بانک ها بستانکار مي شوند، در واقع مطالباتشان از دولت از اين محل افزايش پيدا مي کند و در نهايت فشار به بانک مرکزي آورده مي شود و بانک مرکزي نيز مجبور مي شود که منابع در اختيار بانک ها قرار دهد، به بيان ديگر پول چاپ مي کند. از سويي براي اينکه بانک ها با مشکل مواجه نشوند، بعد از مدتي دولت به بانک مرکزي مي گويد که آن تعهدات و بدهي هاي بانک ها به خودت را به حساب بدهي هاي دولت به بانک مرکزي لحاظ کن. يعني يک تهاتري انجام مي شود و در نهايت مثل اين مي ماند که دولت براي تامين مخارج خودش از منابع بانک مرکزي استفاده کرده است.

سومين راهي که به نوعي خيلي ظريف به سراغ استقراض غيرمستقيم از منابع نظام بانکي مي رود اين است که دولت اذعان مي کند که کسري بودجه را از طريق فروش سهام در بازار سرمايه تامين مي کند. اين راه خيلي خيلي غيرمستقيم است که فهم آن دقت بالايي نياز دارد.

دولت مي گويد سهامم را در بازار سرمايه عرضه مي کنم، منتهي براي اينکه قيمت سهام بالا برود، به بانک مرکزي فشار مي آورد که نرخ بهره را پايين نگهداري کند، در نتيجه پايين نگه داشتن نرخ بهره در بازار بين بانکي، منجر به افزايش قدرت خلق پول بانک ها مي شود. يعني دولت به هزينه افزايش رشد نقدينگي در اقتصاد، يک رونقي را در بازار سهام ايجاد مي کند تا در نهايت بتواند سهامش را در بازار سرمايه با قيمت بالاتر بفروشد. اين روش، خيلي ظريف است و مستقيما منجر به رشد نقدينگي نمي‌شود، ولي غيرمستقيم به خاطر اينکه نرخ بهره را بانک مرکزي پايين نگه داشته است، رشد نقدينگي در نهايت افزايش پيدا مي کند.

وي تاکيد کرد: بانک مرکزي مجبور مي شود براي اينکه جلوي افزايش نرخ بهره را بگيرد، منابع به بازار بين بانکي تزريق کند. تزريق منابع يعني چي، يعني پايه پولي را افزايش بدهد.

ندري در ادامه اظهار داشت: اينها روش هاي غيرمستقيمي است که به شرايط زمان و در شرايط مختلف، دولت از آنها استفاده کرده و در يکي دو سال اخير بيشتر از روش اول و دوم يعني منابع صندوق توسعه ملي و رونق بازار سهام، استفاه کرده است.

ندري معتقد است که دولت تصور مي کند روش هاي تامين کسري بودجه، غيرتورمي بوده، اما واقعيت اين است که تورمي که ما الان با آن مواجه هستيم، عمدتا به کسري بودجه دولت و اين شيوه هاي غيرمستقم و ظريف و در واقع زيرکانه اي که دولت استفاده کرده بازمي گردد که در نهايت، اين روش ها به بانک مرکزي ختم مي شود.

يعني با پايين نگه داشتن نرخ بهره براي اينکه قيمت سهام بالا برود و يا فروش ارز صندوق توسعه ملي و همچنين تسهيلات تکليفي، همگي نشان مي دهد که همه اين راه ها نه به طور مستقم ولي به روش هايي به منابع بانک مرکزي منتقل شده و شاهد تورم بالاي اين سال ها در اقتصاد کشورمان هستيم.

وي با اشاره به هشدارهاي رئيس کل بانک مرکزي در خصوص استفاده دولت از منابع صندوق توسعه ملي اظهار داشت: موضع بانک مرکزي و شخص رئيس کل در خصوص منابع صندوق توسعه ملي، کاملا شفاف و روشن است.

ندري افزود: آقاي همتي گفته اند اين يعني تامين کسري بودجه دولت از طريق پايه پولي؛ گرچه اسمش اين است که دولت منابع صندوق توسعه ملي را استفاده کرده ولي در واقع از محل رشد پايه پولي، کسري بودجه دولت تامين شده است. اين موضوع صراحتا توسط دکتر همتي در پست هاي اينستاگرامي اشاره شده است.

اين استاد دانشگاه با تاکيد بر لزوم تقويت بيشتر استقلال بانک مرکزي از دولت اظهار داشت: در کشورهاي دنيا، بانک هاي مرکزي بر کاهش تورم متعهد هستند و با مشکلات دولت کاري ندارد. روش هايي که دولت در اين چند سال اخير براي تامين کسري بودجه خودش استفاده کرده است، عمدتا روش هاي تورم زا بوده و شيوه هاي غيرتورمي را استفاده نکرده است.