ابتکارهاي جهاني براي حرکت به سوي شفافيت مالي

تاریخ انتشار : 1401/03/18

در چند سال گذشته شاهد انبوهي از ابتکارهاي بين‌المللي جديد با هدف ارتقاي شفافيت در اقدامات حوزه مالي دولت‌ها و سازمان‌ها بوده‌ايم.

به گزارش ايبِنا، امروزه سهامداران و سرمايه گذاران انتظار دارند که بتوانند دقيقاً درک کنند يک شرکت، نهاد، موسسه يا سازمان چگونه دارايي‌ها، درآمدها و بدهي‌هاي خود را مديريت مي ‌ند و اين انتظار شامل کساني مي‌شود که مي‌خواهند سرمايه‌گذاري‌هاي خود را در طول زمان مورد نظارت شفاف قرار داده و عملکرد شرکت را ارزيابي کنند. از سوي ديگر، مردم و شهروندان عادي يک کشور نيز انتظار دارند نسبت به هزينه کردِ درآمدهاي دولت که بخشي از آن توسط ماليات هاي پرداختي مردم تامين مي گردد، شاهد گزارشگري هاي دقيق و شفاف مالي باشند. لذا به نظر مي رسد، شفافيت مالي، بستري مهم براي نيل به سوي تعامل سازنده ي شرکت ها، نهادها، سازمان ها و دولت يک کشور با سرمايه گذاران و اشخاص حقيقي و مردم خواهد بود. در بخش دوم از مجموعه مقالات شفافيت مالي، به سراغ بررسي مزاياي اين امر مهم، موانع رايج براي بهبود شفافيت مالي، عوامل موثر بر بهبود شفافيت مالي، موشکافي فرآيند گذار به شفافيت مالي و تبيين تلاش‌هاي جهاني در حرکت به سوي شفافيت مالي مي رويم.

 

مزاياي شفافيت مالي

مزاياي شفافيت مالي در دو حوزه حاکميتي و سازماني قابل بررسي است.

در حوزه حاکميتي، مزيت هاي شفافيت مالي عبارتست از:

*در صورت وجود شفافيت مالي در سطح ملي، شاهد همگرايي آحاد مردم در هنگام مواجه با چالش هاي اقتصادي داخلي و بين المللي يک کشور خواهيم بود و شهروندان با استناد به شفافيت گزارش هاي مالي و آگاهي کامل از شرايط اقتصادي دولت خود، آمادگي و تمايل بيشتري براي تحمل فشارهاي اقتصادي حال حاضر و آتي خواهند داشت.

*ارتقا سطح دانش مالي شهروندان و در نتيجه ارتقا عملکرد مالي عموم مردم در حوزه هاي مختلف

*افزايش شاخص هاي سرمايه اجتماعي در يک کشور

*افزايش ميزان تعهد و مسئوليت پذيري اجتماعي شهروندان

در حوزه سازماني، مزاياي شفافيت مالي شامل موارد زير مي شود:

*هنگامي که گزارش هاي مالي به طور آشکار و شفاف به اشتراک گذاشته مي شود، اقدامات و کنش هاي جمعي سازماني در وضعيت بهتري انجام مي گيرد.

*شفافيت مالي، موجب افزايش اعتماد کارکنان به ساختار سازماني و بنيان سازمان مي شود.

*با ايجاد بستر شفافيت مالي، امور مالي به طور فزاينده اي به عنوان يک ويژگي مثبت توسط کارکنان شرکت درک مي شود.

*کارکنان درک بهتري از نحوه عملکرد شرکت به دست آورده و متوجه مي شوند که چگونه کنش ها سازماني آنها، درک تغييرات مالي، انطباق و پايبندي به اهداف شرکت، مي تواند موجب رشد و موفقيت هاي بلند مدت سازمان شود

*شفافيت مالي موجب تسهيل در تصميم گيري هاي موثر در سطوح مختلف يک سازمان مي شود.

*با دسترسي همه افراد به داده هاي يکسان، فرصت هاي همکاري و بينش گسترده تر در سطح سازمان فراهم مي گردد.

*داشتن بينش در مورد داده هاي مالي، کارکنان را قادر مي سازد تا تصميمات چالش برانگيز را با دقت و احتمال موفقيت بالاتري اتخاذ نمايند.

*با بهبود سواد مالي کارکنان، آنها مهارت هاي ارزشمندي به دست مي آورند که مي تواند هم به صورت شخصي و هم حرفه اي  مورد استفاده قرار گيرد.

*با ايجاد بستر شفاف مالي، تيم هاي برنامه ريزي، تصميم گيري و اجرايي(صف و ستاد)، مي‌توانند راحت‌تر تغييرات مالي را درک کرده، سازگارتر شوند و به اهداف، چشم انداز و آرمان شرکت متعهد بمانند.

 

موانع رايج براي بهبود شفافيت مالي

يکي از موانع رايج براي بهبود فرآيند شفافيت مالي، وجود کارتل هاي رانتي اقتصادي قدرتمند هست که شفافيت مالي، منجر به از بين رفتن و بر چيده شدن بستر رانت خواري آنها خواهد شد. اين ساختارها، هيچ تمايلي به آگاهي بخشي عمومي شفاف در مورد عملکردهاي مالي ندارند و با تمام ابزارهايي که در اختيار دارند تلاش مي کنند که چنين اتفاقي روي ندهد.  اين موضوع مي تواند هم در ساختارهاي حاکميتي و هم در ساختارهاي سازماني چالش برانگيز باشد.  يکي از راه هاي موثر براي از بين بردن چنين مانعي اين است که ساختارهاي حاکميتي و سازماني به سمتي حرکت کنند که امکان پيشبرد اهداف رشد و توسعه، بدون گزارشگري هاي شفاف مالي امکان پذير نباشد.

همچنين يکي ديگر از موانع بهبود شفافيت مالي به خصوص در سازمان ها اين است که مديران مالي نگران هستند که مبادا کارمندان غيرمالي، درکي از اين اعداد و ارقام نداشته باشند و يا اينکه اين گزارشگري، آنها را از مسير کارهاي معمول روزانه خود دور کند که البته در سازمان هاي پيشرفته، اين گزاره، يک تفکر ساده انگارانه و غلط محسوب مي گردد.  اين يک اصل نانوشته است که هيچ سازماني بي نياز از آموزش مفاهيم مالي به بخش هاي غيرمالي خود نخواهد بود؛ اما تحويل دادن يک دسته کاغذ با يک دسته از اعداد ممکن است لزوماً منجر به سواد مالي کارکنان نشود. لذا شما به يک سيستم شهودي و غيرپيچيده براي استفاده همه کارکنان نياز داريد که مشاهده اطلاعات مالي و حتي مشارکت در محاسبات مالي را براي همه کارمندان ساده مي کند.

بنابراين عدم تمايل به فراگير شدن اطلاعات مالي شفاف در بين شهروندان يک کشور و يا کارکنان يک سازمان، خطري بزرگ در مسير رشد و توسعه پايدار محسوب مي شود که متوليان اين امر مي بايست هوشيارتر عمل کنند.

 

عوامل موثر بر بهبود شفافيت مالي

تحقيقات ما نشان مي‌دهد که چهار عامل اصلي به بهبود شفافيت مالي کمک مي‌کند:

*فرآيندهاي گذار سياسي به سمت ساختارهاي مالي دموکراتيک تر و رقابتي تر در يک نظام حاکميتي

*بحران هاي مالي و اقتصادي که دولت ها را مجبور مي کند مکانيسم هاي تقويت شده اي را براي انضباط مالي و نظارت مستقل بر سازوکارهاي مالي شفاف ايجاد کنند

* فساد حوزه مالي که به متوليان امر و افراد خواهان اصلاحات، فضاي سياسي مي دهد تا اصلاحاتي را انجام دهند که دسترسي عمومي به اطلاعات مالي را بهبود بخشد.

*فشارهاي بين المللي و تحريم هاي ناشي از عدم گزارشگري شفاف مالي که متوليان ساختارهاي مالي حاکميت را براي عبور از اين بحران، ترغيب  و توانمند مي سازد.

شواهد نشان مي دهد که چگونه شفافيت بيشتر در مسائل مالي مي تواند بر پاسخگويي دولت ها و سازمان ها و ارتقا کيفيت ارائه خدمات آنها به شهروندان و کارکنان تأثير بگذارد.

 

فرآيند گذار به شفافيت مالي

اولين قدم براي جلب شفافيت مالي، به اشتراک گذاشتن گزارش هاي مالي در ساده ترين و قابل فهم ترين حالت ممکن با شهروندان يک کشور يا کارکنان سازمان هست. شما به عنوان متولي اين امر، مي بايست يک برنامه ريزي منظم و در عين حال مبتني بر آموزش هاي فراگير و ساده ساز داشته باشيد. براي موفقيت در اين فرآيند گذار مي بايست توضيح دهيد که سازوکار گزارش‌هاي مالي چگونه کار مي‌کند، چرا آنها را به اشتراک مي‌گذاريد و چگونه شهروندان و يا کارکنان يک سازمان مي‌توانند در تهيه و تبيين آن مشارکت کنند. در برنامه هاي مدون آموزشي شما مي بايست نمونه هايي از گزارش ها را به آنها نشان دهيد و توضيح دهيد که اصطلاحات و معيارهاي کليدي حوزه مالي به چه معنا هستند.

دومين قدم براي گذار به شفافيت مالي اين است که اجازه دهيد شهروندان و يا کارکنان سازمان شما، سوالاتي را نه تنها در مورد اصطلاحات و رويه‌هاي مالي، بلکه در مورد استدلال و ادله اي که در پسِ برخي از مخارج و درآمدهايي که به ظاهر غيرشفاف هستند، بپرسند. ممکن است در ابتدا براي شما ناراحت کننده و غير مرسوم باشد، اما اين پرسشگري هدفمند از نهاد حاکميت يا سازمان، کليد ايجاد فرهنگ شفافيت مالي است. مردم و کارکنان شما مي خواهند بدانند که مشارکت يا ايده آنها در اين فرآيند شفاف سازي چه ميزان براي شما اهميت دارد. به اصطلاح عاميانه ، مي خواهند دريابند که به چه ميزان در اين محور شفاف زايي، جدي گرفته مي شوند. هر چه ميزان اعتمادبخشي شما به مردم و کارکنان بيشتر باشد، همراهي آنها با شما بيشتر خواهد بود. پس حتما  مطمئن شويد که آنها باور دارند که شما از نظرات و سوالات آنها در مورد گزارش ها و داده هاي مالي استقبال مي کنيد.

 

تلاش‌هاي جهاني براي حرکت به سوي شفافيت مالي

در چند سال گذشته شاهد انبوهي از ابتکارات بين المللي جديد با هدف ارتقاي شفافيت در اقدامات حوزه مالي دولت ها و سازمان ها بوده ايم. ابتکارات جهاني براي نيل به سوي شفافيت مالي، بازيگران کليدي اين حوزه شامل دولت ها، نظام هاي حاکميتي باز و بسته، سازمان هاي چند مليتي، سازمان هاي خصوصي، دولتي و نيمه دولتي را براي طراحي و ترويج هنجارهاي جهاني بهبود يافته جهت ارتقا شفافيت و افزايش مشارکت شهروندان در مديريت عمومي را گرد هم آورده است.

همه اين تلاش‌ها و ابتکارات از اعتقاد جمعي به 2 آرمان مهم سرچشمه مي‌گيرد:

اول اينکه دسترسي به اطلاعات حاکميتي( از جمله ريز اطلاعات مالي بودجه سالانه دولت ها)، يک حق شهروندي محسوب مي شود که در ماده 19 اعلاميه جهاني حقوق بشر به صراحت اشاره شده است.

دوم اينکه شفافيت مالي و دسترسي به اطلاعات، به شهروندان اين امکان را مي‌دهد که با فرآيندهاي سياست‌گذاري و نظارت بر اقدامات دولت درگير شوند که منجر به بهبود پاسخگويي دولت ها و نتايج بهتر در فرآيند توسعه پايدار و متوازن در هر کشوري خواهد شد.

پويش مشارکت دولت باز که در سال 2011 راه اندازي شد، جز اولين اقدامات عمومي جدي و مهم در حوزه شفافيت مالي به شمار مي رود. در اين پويش که در حال حاضر بيش از 70 کشور را در عضويت خود دارد، کشورها مبتني بر يک اساسنامه ي يکپارچه، متعهد شده اند شفافيت مالي را هم در عملکرد و هم در گزارشگري و ارائه اسناد ارتقا دهند و امکان بررسي مستقل ساختارهاي مالي خود را فراهم کنند.

در ادامه اين تلاش هاي بين المللي، در چند سال گذشته، سازمان مشارکت بين المللي بودجه (IBP) در راستاي دستيابي به هر 2 آرمان، سخت تلاش کرده است. اين سازمان از سال 2006، يک بررسي دوسالانه براي ارزيابي و مقايسه سطوح شفافيت بودجه در طيف وسيعي از کشورهاي جهان که عمدتاً کشورهاي در حال توسعه هستند را آغاز کرده است. نتايج اين بررسي هاي دوسالانه که در قالب  شاخص بودجه باز ارائه مي گردد،  به تقبيح مشکلاتي که شهروندان کشورها و کارکنان سازمان ها در دسترسي به اطلاعات مالي شفاف با آن مواجه هستند،  کمک کرده است.

همچنين با توجه به کمبود و نقصان تحقيقات و پژوهش هاي هدفمند در حوزه شفافيت مالي، سازمان پژوهش هاي مالي ايالات متحده آمريکا در سال 2019 تصميم گرفت با برخي از بهترين محققان در اين زمينه همکاري خود را آغاز کند تا به عمق وسيع تري از روند بهبود شفافيت مالي پي ببرد. نتايج تلاش‌هاي سه‌ساله اين سازمان، شامل تحليل‌هاي کمي و مطالعات موردي عميق در مورد کشورهاي منتخب جهان، در قالب کتابي با عنوان بودجه‌هاي باز: شفافيت اقتصاد سياسي ، مشارکت و پاسخگويي رونمايي شد.

همچنين راه اندازي کمپين هاي مستقلي در سراسر جهان، موجب حرکت رو به جلو در شفافيت مالي در جهان شده است.

براي مثال، کمپين Subsidios al Campo در مکزيک دست به افشاگري در راستاي ايجاد بستر شفافيت مالي زد. اين کمپين داده‌هاي رسمي در مورد دريافت‌کنندگان يارانه‌هاي کشاورزي را با تمرکز بر نحوه توزيع ناعادلانه يارانه و به چالش کشيدن صنعت قدرتمند کشاورزي در اين کشور منتشر کرد. در نتيجه اين عمل، دولت مکزيک مجبور به اصلاح نظام يارانه ي کشاورزي شد تا اطمينان حاصل کند که يارانه ها به کشاورزان نيازمند مي رسد.

در آفريقاي جنوبي، کمپين تجزيه و تحليل بودجه درماني، موجب بسيج مردمي و طرح دعوي قضايي براي افشاي جزئيات بودجه درماني دولت در مبارزه با بيماري ويروسي شد. نتيجه اين کمپين، عقب نشيني دولت نسبت به عدم گزارشگري شفاف مالي، برکناري برخي نيروهاي دولتي به دليل فساد مالي و افزايش گستره ي خدمات درماني عمومي دولت در آفريقاي جنوبي شد.

در نهايت، کمپين ملي براي حقوق بشر داليت در هند، موجب نظارت مستمر مردمي بر برنامه بودجه شد و دولت هند متعهد گرديد که هر 3 ماه يکبار، نسبت به درآمدها و هزينه کردهاي خود، در يک مجمع عمومي به مردم پاسخگو باشد. همچنين به دليل فشار نهادهاي مختلف مردمي، دولت مجبور شد که بخشي از منافع مالي خود را مستقيما به گروه هاي به حاشيه رانده شده ي هند اختصاص دهد و اين کمپين، دولت را تحت فشار قرار داد تا بپذيرد که نسبت به استمرار اين عمل، متعهد باشد.

پژوهشگر سيد مهدي ميرحسيني

منابع:

1. Allen، W.،Parry، T.، (2020)،”Fiscal Transparency in EU Accession Countries: ProgressFuture Challenges‟،  IMF Working Paper 03/163. Washington، DC، United States: International Monetary Fund.

2. Alt J.E.،Lassen D. D.،(2021) ،”Fiscal Transparency، Political Parties،Debt in OECD Countries”، European Economic Review، Volume 50، Issue 6، pp. 1403–39.

3. Alt، J.E.، Lassen، D.،Rose، S.،(2017)،”The Causes of Fiscal Transparency: Evidence from the American States”، EPRU Working Paper 06-02. Copenhagen، Denmark: University of Copenhagen، Department of Economics، Economic Policy Research Unit.

4. Hameed، F. (2015)،” Fiscal transparencyeconomic outcomes،” IMF Working Paper،WP/05/225.Washington، DC: International Monetary Fund.

5. Heald، D. (2013)،” Fiscal transparency: Concepts، measurementUK practice”، Public Administration، 81(4)، 723–759.

6. Hallerberg، Mark.، Strauch، R.،von Hagen، J.، (2009)،”Fiscal Governance: Evidence from Europe‟، ، Cambridge: Cambridge University Press.

7. Alt، J. E.، Lassen، D. D.، & Rose، S. (2020)،” The causes of fiscal transparency: Evidence from the US States،” IMF Staff Papers، 53(Special Issue)، 30–57.

8. Andreula ،Nicoló ، Chong، Alberto ، Jorge، Guillén(2019)،”Institutional QualityFiscal Transparency”، Inter-American Development Bank/ IDB working paper series ; 125.

9. BEATTRICE VLADU، ALINACUZDRIOREAN، DAN DACIAN،” Financial transparencyearnings management: insights from the last decade leading journals published research”، Revista de Comptabilitat i Direcció، Vol. 16، any 2013، pp. 129-160.

10. Arbatli ،Elif & Escolano ،Julio(2012)،” Fiscal Transparency، Fiscal PerformanceCredit Ratings”، IMF Working Paper، International Monetary Fund، Publication Services

11. Akitoby، Bernardinet.al(2020)،”Improving Fiscal Transparency to Raise Government EfficiencyReduce Corruption Vulnerabilities in Central، Eastern،Southeastern Europe FUND”، IMF Working Paper، International Monetary Fund، Publication Services

12. Montes، Gabriel Caldas & Bastos، Júlio Cesar Albuquerque & de Oliveira، Ana Jordânia(2019)، Fiscal transparency، government effectivenessgovernment spending efficiency: Some international evidence based on panel data approach، Economic Modelling، Elsevier، vol. 79(C)، pages 211-225.