هشت نکته در ضرورت احتياط سهامداران
تاریخ انتشار : 1399/02/16
با توجه به رشدهاي اخير بازار سهام که با رونق معاملاتي و ورود هيجاني سهامداران همراه شده، شرايط فعلي و چشم‌انداز آتي بازار تنها براساس شدت ورود پول جديد و متغيرهاي رفتاري قابل توضيح است.
يک- از ابتداي سال ۹۷ و همزمان با آغاز نوسانات ارزي ناشي از خروج ايالات متحده از برجام، بازار سهام رشد زيادي را تجربه نموده است. ارزش بورس تهران در نيمه ارديبهشت ۹۹ نسبت به ابتداي سال ۹۹ بيش از ۷۵ درصد، نسبت به ابتداي سال ۹۸ بيش از ۳۸۰ درصد و نسبت به ابتداي سال ۹۷ بيش از ۷۶۰ درصد افزايش يافته است. براي درک بزرگي اين عدد توجه داشته باشيد که مجموع رشد ارزش بازار از ابتداي دهه نود تا آغاز نوسانات ارزي اخير (فروردين ۹۰ تا فروردين ۹۷) تنها برابر با ۲۴۰ درصد بوده است.
دوم- شوک ارزي به صورت کامل در بازار سهام تخليه شده است. محاسبه شاخص ارزش دلاري بورس تهران نشان مي‌دهد که در پايان فروردين ۹۹ اين شاخص نسبت به ابتداي سال ۹۷ نه تنها کمتر نبوده بلکه حدود سي درصد نيز بالاتر قرار گرفته است. با توجه به آنکه تکانه ارزي، نقطه آغاز رشد اخير بورس بوده و در حال حاضر اين تکانه به صورت کامل يا حتي بيش از حد در بازار تخليه شده، مي‌توان گفت رشدهاي اخير بورس چندان مبتني بر اصول بنيادين قرار نگرفته است.
سوم- چشم‌انداز وضعيت درآمد و سودآوري شرکت‌ها نيز بهبود محسوسي نداشته است. هرچند که پس از جهش ارزي، درآمد ريالي بسياري از شرکت‌هاي صادراتي رشدهاي دو تا سه برابري را تجربه نمود اما تداوم اين رشد سودآوري براي سال جاري بنا به برخي دلايل نامحتمل است. از يکسو جهش نرخ ارز و افزايش معادل ريالي درآمد صادراتي شرکت‌ها در سال‌هاي ۹۷ و ۹۸ محقق شده و براي سال جاري رشد نرخ ارز تنها در محدوده نرخ تورم برآورد مي‌گردد و جهش ارزي، بسيار دور از انتظار است.
از سوي ديگر با توجه به تشديد فضاي تحريمي انتظار مي‌رود که به تدريج هزينه مبادله در تجارت خارجي افزايش يابد و شرکت‌ها ناچارند ذيل عناويني نظير تخفيف، حاشيه سود خود را کاهش دهند. در نهايت آنکه به دليل افت تقاضاي جهاني پس از شيوع بيماري کرونا (و همچنين جنگ نفتي ميان عربستان و روسيه) انتظار مي‌رود که قيمت جهاني کالاهاي پايه در سال جاري نست به سال قبل کاهش يابد. در مجموع برآوردهاي خوشبينانه بيانگر آن است که سود ۱۲۱ هزار ميليارد توماني شرکت‌ها در سال ۱۳۹۸، براي سال آينده رشد حداکثر ۱۰ درصدي را تجربه خواهد نمود. برآورد بدبينانه نيز کاهش ۱۵ درصدي را نشان مي‌دهد.
چهارم- در کنار رونق قيمتي، معاملات سهام نيز در دو سال اخير رونق محسوسي داشته است. ارزش معاملات بورس تهران در فروردين ۹۹ که يک ماه نيمه تعطيل محسوب مي‌شود به حدود ۱۰۰ هزار ميليارد تومان رسيده است. اين رقم تقريبا سه برابر ميانگين ارزش معاملات ماهانه سال ۹۸، ده برابر ميانگين ارزش معاملات ماهانه سال ۹۷ و بيش از مجموع معاملات تمام ماه‌هاي سال‌هاي ۹۵ و ۹۶ (دوره بيست و چهار ماهه) است. لازم به ذکر است که بيش از سه-چهارم معاملات توسط افراد حقيقي صورت مي‌گيرد. تمام اين ارقام گوياي اقبال عمومي و حجم گسترده تقاضا در بازار سهام است.
پنجم- حضور افراد حقيقي در بازار سرمايه افزايش يافته است. طي دوره يک و نيم ماهه ابتداي سال جديد حدود ۳۵۰ هزار سهامدار جديد وارد بازار سرمايه شده و در حال حاضر حدود ۲.۵ ميليون کد سهامداري متعلق به افراد حقيقي در بازار فعال است. با توجه به آهنگ صعودي صدور کدهاي جديد، انتظار مي‌رود اين روند همچنان ادامه يابد و دو مساله مهم آزادسازي سهام عدالت و عرضه عمومي سهام دولت در قالب ETF در نيمه دوم ارديبهشت مي‌تواند نقطه عطف اين رشد باشد و تعداد سهامداران حقيقي را به چند ده ميليون نفر بالغ گرداند.
ششم- ورود سرمايه جديد توسط افراد حقيقي به بازار سهام يا اصطلاحا فِرِش ماني، به صورت تصاعدي در حال افزايش است. افراد حقيقي تنها در هفته دوم ارديبشهت (۵ روز کاري) بيش از ۶۳۰۰ ميليارد تومان پول جديد وارد بازار سهام نموده‌اند که اين رقم با مجموع پول وارد شده توسط اين افراد در نيمه اول سال قبل برابر است! از ابتداي سال ۱۳۹۹ تا نيمه ارديبشت نيز حدود ۲۰ هزار ميليارد تومان پول جديد توسط اين افراد وارد بازار شده که با کل عملکرد سال ۱۳۹۸ برابري مي‌کند. اين ارقام به خوبي شدت هيجان افراد حقيقي براي ورود به بازار سهام را نشان مي‌دهد. دانش تحليلي پايين و رفتار توده‌وار، دو ويژگي مهم اين گروه از سهامداران است.
هفتم- طرف عرضه سهام به سرعت در حال تقويت است. طي دوره يک و نيم ماهه ابتداي سال جديد سه شرکت عرضه اوليه شده و بيش از ۱۰ هزار ميليارد تومان سرمايه از بازار جمع‌آوري نموده‌اند. براي داشتن تصوير مقايسه‌اي توجه کنيد که ارزش وجوه جمع‌آوري شده در اين سه فقره عرضه اوليه، بيش از سرمايه جمع‌آوري شده در مجموع عرضه‌هاي اوليه سال‌هاي ۹۵ تا ۹۸ (بيش از ۶۸ مورد عرضه اوليه) است. در نيمه دوم ارديبهشت ماه نيز بيش از ۱۵ هزار ميليارد تومان از سهام دولت در سه شرکت بانکي و دو شرکت بيمه‌اي در قالب ETF پذيره‌نويسي خواهد شد و البته بيش از ۳۰ هزار ميليارد تومان سهام دولت در شرکت‌هاي پالايشي نيز به زودي در سازوکار مشابه عرضه خواهد شد. اضافه نمودن عرضه سهام بانک‌ها، نهادهاي عمومي و آزادسازي سهام عدالت اين ارقام، نشانگر شدت عرضه سهام در ماه‌هاي آينده خواهد بود. اين موضوع، چالش بزرگي براي رشد بازار با اتکاء به فشار تقاضا و ورود سرمايه جديد خواهد بود.
هشتم- ريزش بازارها هميشه در شرايط غيرمنتظره روي مي‌دهد. اصطلاح "لحظه مينسکي" بر پايه کارهاي اقتصاددان آمريکايي هايمن مينسکي ابداع شده و به لحظه‌اي اطلاق مي‌شود که بازار مالي در نهايت ناباوري فرو مي‌ريزد، افراد سراسيمه به فروش دارايي‌ها روي مي‌آورند و همين هجوم باعث ريزش بيشتر قيمت‌ها مي‌شود. اين لحظه درست شبيه زمان‌هايي در کارتون رود رانر (Road Runner) يا ميگ‌ميگ است که در آن کاراکتر گرگ، دوان دوان از لبه پرتگاه رد مي‌شود و همچنان مسير خود را ادامه مي‌دهد چرا که تصور مي‌کند در حال دويدن بر روي زمين است. اما در يک لحظه، که همان لحظه مينسکي است، ناگهان متوجه مي‌شود که در چه وضعيتي قرار دارد و به سرعت سقوط را تجربه مي‌نمايد. سرعت اين سقوط به حدي است که يک نگاه کوچک به پايين، تنها عکس‌العمل کاراکتر خواهد بود. به نظر مي‌رسد شرايط بازار سهام کشور در حال حاضر مشابهت زيادي با اين الگو دارد و لحظه مينسکي بسيار نزديک است. در اين شرايط، استراتژي بهينه سهامداران بايد حداقل‌سازي ريسک (و نه حداکثرسازي) سود باشد و بر همين اساس مي‌بايست پيش از رسيدن به نقطه بحران، به تدريج اقدام به حفظ سود، نقد نمودن دارايي خود و خروج از بازار نمايند.
منبع: ايبِنا
مهدي کرامت فر (کارشناس بازار سرمايه)
