بازگشت سرمايه به جهان توسعه يافته
تاریخ انتشار : 1399/09/18
دنياي‌اقتصاد : توليد در جهان متحول خواهد شد و سرنوشت صنعت را بازوها و توان فکري بي‌انتهاي روبات‌ها رقم مي‌زند. گزارش IMF نشان مي‌دهد سرمايه‌گذاري روي تکنولوژي‌هاي ديجيتال اعم از يادگيري ماشيني و هوش مصنوعي موجب مي‌شود تا توليد در جهان متحول شود. پيامد اين اتفاق براي اقتصاد جهاني از دو سو قابل تامل است. نخست کاهش درآمد کشورهاي در حال توسعه که نقش همکار در چرخه توليد صنعتي را برعهده داشتند و دوم افزايش ثروت در جهان صنعتي. توليد ناخالص داخلي جهان با «هوش مصنوعي» در افق ۲۰۳۰ تا ۱۴ درصد رشد خواهد کرد.
سرمايه به جهان صنعتي بازمي‌گردد. اين جمله، خلاصه آخرين تحليل صندوق بين‌المللي پول از تاثير انقلاب روباتيک روي صنايع و بخش‌هاي توليدي است و به کاهش سرمايه‌گذاري شرکت‌هاي بزرگ و پيشرفته در جهان در حال توسعه تاکيد دارد. انقلابي که در حال وقوع است و طبق پژوهش‌هاي جهاني تاثيرات متفاوتي روي صنعت و توليد در کشورهاي ثروتمند و فقير خواهد داشت. دليل اين موضوع سطح استفاده از مزاياي انقلاب روباتيک اعم از «هوش مصنوعي»، «يادگيري ماشيني»، «مونتاژ روباتيک»، «کلان‌داده‌ها» و ساير فناوري‌هاي مشابه در کشورهاي مختلف است که مثل يک تيغ دولبه هم مي‌تواند به رشد شديد کشورهاي پيشرفته منجر شده و هم بخشي از درآمدهاي کشورهاي فقير را کاهش دهد. صندوق بين‌المللي پول پيش‌بيني کرده اين وضعيت که در نتيجه پاندمي کرونا تسريع شده، به تغييراتي اجتناب‌ناپذير در فرآيندهاي توليد در سطح جهان ختم مي‌شود. امتناع از ورود به اين مسير نيز به واگرايي فزاينده کشورهاي در حال توسعه با اقتصادهاي پيشرفته منجر خواهد شد. چکيده مقاله مشترکي که پنج پژوهشگر آن را در آخرين شماره مجله صندوق بين‌المللي پول منتشر کرده‌اند، به کشورهاي در حال توسعه هشدار مي‌دهد با توجه به شدت گرفتن استفاده از ز‌يرساخت‌هاي ديجيتالي توليد در عصر پاندمي کرونا، ممکن است اين کشورها بيش از هر زمان ديگري از مسابقه توسعه عقب بمانند. اين نهاد مرجع در زمينه تحليل اقتصاد جهان اعلام کرد راه پوشاندن چنين شکافي تنها سرمايه‌گذاري در آموزش و رواج تکنولوژي‌هاي ديجيتال و باز شدن مسير براي به روزرساني خطوط توليد است. گزارش IMF در حالي از ديجيتالي‌تر شدن توليد خبر مي‌دهد که چندي پيش بانک جهاني از تسريع استفاده از فرآيندهاي ديجيتال در عصر کرونا گزارش مفصلي ارائه کرده بود. «دنياي‌اقتصاد» در گزارشي در همين باره با عنوان «پاتک ديجيتالي کرونا به کسب‌وکارها»، از سه منظر «عمليات»، «فروش» و «اشتغال» اثر پاندمي را بر کسب‌وکارها بررسي کرده بود. حالا صندوق بين‌المللي پول از جنبه «شيوه توليد» به اثرات کرونا روي توليد در جهان پرداخته است.
مجله صندوق بين‌المللي پول در گزارش خود اعلام کرده در نتيجه ديجيتالي شدن توليد، انقلاب روباتيکي در صنعت رخ خواهد داد و همين موضوع در سال‌هاي آتي مزيت بالاي کشورهاي در حال توسعه در زمينه نيروي کار ارزان و فراوان را کمرنگ خواهد کرد. اين وضعيت در نتيجه بازگشت بخشي از خطوط توليد به کشورهاي صنعتي ظاهر مي‌شود. سرمايه‌گذاري بالاي کشورهاي توسعه‌يافته در تکنولوژي‌هاي روباتيک توليد هم به وضعيتي ختم خواهد شد که فاصله رفاه در دو بخش «توسعه يافته» و «در حال توسعه» جهان شدت مي‌گيرد. در واقع صنعت از اين به بعد رويه هوشمندتري به خود گرفته و کمتر از نيروي کار بهره خواهد برد که همين موضوع به کاهش سطح توليد ناخالص ملي در بسياري از بخش‌هاي در حال توسعه جهان که به چرخه مونتاژ محصول کمک مي‌کنند، مي‌انجامد. براين مبنا صندوق بين‌المللي پول توصيه مي‌کند سياست‌گذاران صنعت در کشورهاي در حال توسعه با اقداماتي تازه به استقبال از چنين روندهايي رفته و از افزايش فاصله جوامع خود با کشورهاي توسعه‌يافته جلوگيري کنند.
اين گزارش که در آخرين خبرنامه صندوق بين‌المللي پول هم نمايه شده، تصريح مي‌کند تشديد سرمايه‌گذاري در تکنولوژي‌هاي روباتيک تاثيرات متفاوتي بر کشورهاي مختلف با چارچوب‌هاي متفاوت جمعيتي مي‌گذارد. از آنجا که نرخ مشارکت در بازار کار و کارگران صنعتي در کشورهاي مختلف جهان وضعيتي متفاوت دارد، سرمايه‌گذاري صنايع در تکنولوژي‌هاي روباتيک نه تنها به ديجيتالي شدن توليد از طريق متحول کردن اتوماسيون مي‌انجامد که از سه راه به تحول در اقتصاد جهاني و افزايش فاصله بين کشورهاي فقير و غني منجر خواهد شد. اين سه راه که از دل مقاله‌اي علمي استخراج شده، شامل «مشارکت در توليد»، «جريان سرمايه‌گذاري» و «مبادلات تجاري» به تحول بخش صنعت و توليد منجر خواهد شد.
گزارش صندوق تاکيد مي‌کند از آنجا که سرمايه‌گذاري توليدکنندگان در کشورهاي بزرگ صنعتي روي «انقلاب روباتيک و هوش مصنوعي» به کاهش مشارکت کارگران کشورهاي در حال توسعه در فرآيند توليد منتهي مي‌شود، همين عامل به افزايش چشمگير سود شرکت‌ها، رشد درآمد کارگران کشورهاي صنعتي و کاهش درآمد کشورهاي در حال توسعه منجر مي‌شود که همين عامل يعني کاهش مشارکت کارگران فقيرتر، به افت جريان سرمايه‌گذاري در اين مناطق و تغيير در روابط تجاري بين کشورها ختم خواهد شد. در عين حال با افزايش سوددهي اين پروسه، شرکت‌هاي بزرگ سرمايه بيشتري روي روبات‌ها انجام خواهند داد که همين عامل دوباره کارگران را از خطوط توليد خارج خواهد کرد. پژوهشگران صندوق بين‌المللي پول تاکيد مي‌کنند چنين چشم‌اندازي احتمالا تبعات ناگواري براي کشورهاي در حال توسعه که اميدوار بودند سود بالايي از پنجره جمعيتي خود به‌دست آورند، دارد و پذيرفتن آن براي اين کشورها با چالش همراه خواهد بود.از سويي سرمايه‌گذاري در چنين روندي زمينه کاهش جريان ورود سرمايه خارجي به کشورهاي در حال توسعه را به‌وجود مي‌آورد.
از آنجا که اقتصادهاي در حال توسعه اغلب در زمينه‌هايي از اقتصاد به کشورهاي توسعه‌يافته مزيت دارند که ناشي از برخورداري از نيروي کار غيرمتخصص و انبوه است، با فرض اينکه روبات‌ها جايگزين نيروي کار غيرماهر شوند و بخشي از بازار کارگران ماهر را اشغال کنند، ممکن است پس از انقلاب روباتيک، شاهد دوره‌اي از کاهش مبادلات تجاري در مناطق در حال توسعه باشيم. دليل چنين وضعيتي به اثر ورود روبات‌ها به صنعت به‌طور نامتناسب کارگران غيرماهر را جابه‌جا خواهند کرد، از دستمزدهاي نسبي آنها کاسته و قيمت کالاهايي را که با شدت بيشتري کار مي‌کند کاهش مي‌دهند. کاهش قيمت نسبي توليد اصلي آن، به نوبه خود، به‌‌عنوان يک شوک منفي بعدي عمل مي‌کند، انگيزه سرمايه‌گذاري را کاهش مي‌دهد و به‌طور بالقوه منجر به کاهش نه تنها نسبي بلکه توليد ناخالص داخلي مطلق مي‌شود.
اما معني تلويحي گزارش صندوق بين‌المللي پول اين است که به‌دليل سود بالاتر استفاده از روبات‌ها در جهان توسعه‌يافته و ضرورت ديجيتالي شدن توليد در عصر کرونا، سرمايه از کشورهاي در حال توسعه که کار مونتاژ قطعات و کالاها را انجام مي‌دادند احتمالا خارج شده و به سمت کشورهاي پيشرفته برمي‌گردد تا در تکنولوژي‌هاي روباتيک نظير «هوش مصنوعي»، «يادگيري ماشيني»، «مونتاژ روباتيک»، «کلان‌داده‌ها» و ساير فناوري‌هاي مرتبط صرف شود.
نتيجه اينکه بخشي از سرمايه خارجي موجود در کشورهايي شبيه به ترکيه، اندونزي، پاکستان، چين، بنگلادش، جمهوري‌چک، برزيل، هند، تايوان، ويتنام و کشورهاي مشابه از صنايع خارج شده و به خطوط توليد روباتيک و هوشمند شرکت‌هاي بزرگ در «آمريکاي شمالي»، «غرب و شمال اروپا» و حوزه آسياپاسيفيک از جمله ژاپن و کره‌جنوبي و استراليا برمي‌گردد. به اين ترتيب بنگاه‌هاي بزرگي نظيرتويوتا، تسلا، اپل، ال‌جي، سوني، سامسونگ و نايک احتمالا بخشي از خطوط توليد خود را به کشورهاي مادر برگردانده و به جاي استفاده از نيروي کار غيرماهر و ارزان جوامع درحال توسعه، با کمک روبات‌ها توليد صنعتي را بازطراحي مي‌کنند. اين موضوع البته به کاهش درآمد کارگران در کشورهاي در حال توسعه، خروج سرمايه خارج از اين مناطق و افت تجارت خارجي منجر شده و شکاف فقير و غني را در جهان شدت مي‌بخشد.
