ماه تلخ صنايع در ۲۰۲۲
تاریخ انتشار : 1401/12/01
دنياي‌اقتصاد : نرخ رشد ماهانه توليد صنعتي جهان زمين‌‌‌گير شد. ظاهرا يازدهمين‌ماه از سال ۲۰۲۲ براي بخش توليد جهان خوش‌‌‌يمن نبود؛ چرا که در اين ماه آفريقا درجا زد، حال آنکه رشد توليد در سراسر پنج‌قاره نسبت به ماه اکتبر ۲۰۲۲ کمتر بود. نتايج آخرين گزارش يونيدو از شاخص توليدات صنعتي جهان نشان مي‌دهد که نرخ رشد ماهانه اين شاخص در نوامبر ۲۰۲۲ به سطح ۴/ ۱درصد رسيده که نصف رقم اعلام‌شده در اکتبر ۲۰۲۲ است. رشد ۴/ ۱درصدي شاخص يونيدو کمترين رشد ماهانه در ۲۴ماه اخير است و نسبت به ماه قبل، از نصف‌شدن افزايش ماهانه اين شاخص خبر مي‌دهد. آمارهاي اين گزارش نشان مي‌دهد که برخلاف ماه گذشته، نرخ‌هاي رشد توليد صنعتي در قاره‌‌‌ها چندان مناسب نيست. شواهد گزارش تازه يونيدو تاييد مي‌کند که در اين ماه چين، اروپا، آسيا، آفريقا و آمريکاي‌شمالي با کاهش رشد توليد روبه‌رو شده‌‌‌اند. بيشترين رشد البته همچنان متعلق به آمريکاي لاتين و بعد قاره اروپاست. در نوامبر آمريکاي لاتين با نرخ رشد ۳/ ۲درصدي شاخص توليدات صنعتي موفق شده است يک‌بار ديگر در قله قرار گيرد. بدترين عملکرد نيز در اين شاخص طي نوامبر ۲۰۲۲، براي آفريقا با رشد صفر درصدي و سپس آمريکاي شمالي با رشد ۹/ ۰درصدي ثبت شده است.
البته همه‌‌‌چيز بد نيست و افزايش نرخ رشد توليدات هاي‌تک و صنايع با سطح تکنولوژي متوسط و بالا به 5/ 3درصد رسيده است. به نظر مي‌رسد کمبودهاي جهان در زمينه نياز به توليدات هاي‌تک و قطعات و مواد موردنياز براي توليد کالاهاي با سطح تکنولوژي متوسط و بالا، موتور رشد آتي اقتصاد جهان است. همزمان با اين وضعيت، روند رشد توليد کالاهاي با فناوري متوسط و کالاهاي با فناوري پايين نزولي شده و به محدوده منفي وارد شده است؛ موضوعي که از وضعيت نامناسب اين دو بخش نسبت به صنايع هاي‌تک حکايت دارد. نگاهي به نمودار رشد صنايع در سه‌سال اخير نشان مي‌دهد که صنايع با فناوري متوسط و بالا کاملا از نظر سطح فعاليت و ميزان رشد، خود را از دو بخش ديگر دور کردهاند؛ موضوعي که به منزله شدت‌گرفتن سرمايه‌گذاري در نتيجه جذابيت بالاي اين بخش است.
نگاهي به رشته‌‌‌فعاليت‌‌‌هاي صنعتي مختلف که در گزارش يونيدو به آنها اشاره شده گوياي وضعيت بهتر صنايع الکترونيکي است. تجهيزات الکتريکي که در نوامبر 2022 رشدي بالغ بر 8درصد را تجربه کردهاند با ضريب بالاي فناوري و پيچيدگي قابل‌توجه، مهم‌ترين برنده اين ماه در بين 13رشته فعاليت صنعتي مختلف هستند. از آن سو بخش مبلمان نيز با بيشترين افت توليد بدترين وضعيت را در اين ماه تجربه کرده است. وقوع چنين وضعيتي براي توليد صنعتي جهان حاوي پيام‌‌‌هاي روشني است؛ از جمله اينکه تداوم اين وضعيت مي‌‌‌تواند به زيان کشورهاي توليدکننده مواد ساده خام و نيمه‌خام تمام شود؛ چرا که ساختار توليد اين کشورها با توجه به سطح پايين تکنولوژي، توان خلق ارزش‌افزوده و توليد کالاهاي با فناوري بالا را ندارد و همين عامل فرصت رفاه بيشتر براي اين جوامع و نقش‌‌‌آفريني در فرآيند رشد جهان را از بين مي‌‌‌برد. از آن سو احتمالا کشورهاي ثروتمند و مرفه که ساختارهاي توليد قوام‌يافته‌‌‌تري دارند، برنده اين روند بوده و فاصله خود را با فقرا بيشتر خواهند کرد.
توليد دارو روي دور تند
جزئيات گزارش تازه سازمان توسعه صنعتي ملل متحد (يونيدو) بسيار است. اولا وضعيت رشته‌فعاليت‌‌‌ها و ميزان رشد آنها در نوامبر 2022 مهم‌ترين موضوعي است که نيازمند توجه است. از اين منظر، به ترتيب صنايع و رشته فعاليت‌‌‌هاي «توليد تجهيزات الکترونيکي»، «صنعت خودرو»، «ساير تجهيزات حمل‌ونقل»، «داروسازي» و «ماشين‌آلات توليد، تعمير و نگهداري» بيشترين رشد توليد را تجربه کردهاند، حال آنکه بخش‌‌‌هايي نظير «توليد لباس»، «محصولات ساخته‌شده از چوب»، «توليدات کاغذي»، «منسوجات» و «مبلمان» بدترين وضعيت را در اين دوره تجربه کردهاند. احتمال مي‌رود با توجه به شدت‌گرفتن روابط آنلاين و الکترونيک در جهان، به‌ويژه در بخش آموزش و نشر، نياز به کاغذ رو به نزول رفته و توليد اين محصول از همين ناحيه تحت‌الشعاع قرار گرفته باشد. يونيدو در گزارش ماه نوامبر خود اطلاعات دقيقي درباره چرايي اين رخداد و وضعيت نامناسب صنايع وابسته به چوب، کاغذ و نخ ارائه نکرده، اما تاکيد کرده است که صنعت دارو احيا شده و به بيشترين نرخ رشد ماهانه خود در سال 2022 طي نوامبر با سطح 7/ 4درصد دست يافته است؛ موضوعي که از بازگشت داروسازي به روزهاي خوب خود حکايت دارد و اين رشد در نتيجه کمبود دارو در جهان در ماه‌‌‌هاي پاياني 2022 رقم خورده است.
در بخش قاره‌‌‌ها نيز رده‌‌‌بندي جالبي رخ داده است. با اينکه ميانگين رشد ماهانه توليد جهان در روزهاي سپري‌شده از سال 4/ 2درصد بوده، در نوامبر اما نرخ رشد توليد 1/ 2درصد بوده که از رشد کمتر توليد در نوامبر به نسبت ميانگين ماهانه رشد توليد صنعتي جهان در سال 2022 حکايت دارد. آسيا در حالي در نوامبر 2022 رشد 2/ 1درصدي را در توليد صنعتي تجربه کرده که اين عدد ماه قبل در محدوده 9/ 2درصد قرار داشت. در چين نيز اين عدد براي نوامبر 9/ 1درصد و در ماه اکتبر نرخ رشد توليد صنعتي جهان معادل 1/ 4درصد بوده است. در آفريقا هم اين عدد از 1/ 2درصد در اکتبر2022 به صفر‌درصد در نوامبر 2022 تنزل يافته است. در آمريکاي شمالي هم رشد شاخص توليد صنعتي از 6/ 2درصد در اکتبر 2022 به 9/ 0درصد در نوامبر 2022 تنزل پيدا کرده است. در آمريکاي جنوبي هم که انگار به موتور جديد رشد توليد صنعتي جهان بدل شده، رشد شاخص توليدات صنعتي از 3/ 3درصد در اکتبر 2022 به 3/ 2درصد در نوامبر2022 کاهش يافته است. در اروپا به‌رغم وضعيت به‌نسبت مناسب رشد توليد، ميزان رشد شاخص توليد صنعتي در اکتبر2022 از 9/ 2درصد به 1/ 2درصد در نوامبر2022 تنزل پيدا کرده است.
در اين تنزل ملموس، افول دو حوزه توليدات با سطح فناوري پايين و توليدات با فناوري پايين و متوسط اثر بارزي داشته است. توليدات با سطح فناوري پايين در ماه نوامبر طبق گزارش يونيدو رشدي معادل منفي 5/ 1درصد را تجربه کردهاند، حال آنکه توليدات با سطح فناوري پايين و متوسط نرخ رشدي معادل منفي 9/ 0درصد داشته‌‌‌اند. پرسشي که در اين بين مطرح مي‌شود اين است که با توجه به نزول‌‌‌هاي پي‌در پي اين دو بخش که در طول ماه‌‌‌هاي اخير رخ داده و در طول سال 2022 تداوم داشته، آيا جهان وارد عصر جديدي شده است؟ از زمان عبور جهان از بيماري فراگير کرونا، بخش توليد در حال احياست اما سرعت احياي صنايع هاي‌تک بسيار بيشتر است. در اين زمينه لازم است پرسيده شود که آيا دوره تازه‌‌‌اي از توليد صنعتي در حال ظهور است؟ دليل اين پرسش فاصله‌گرفتن روزافزون نرخ رشد توليدات صنعتي از صنايع با فناوري پايين و توليدات با فناوري متوسط است؛ چرا که از روند دوساله اين بخش اين‌گونه استنباط مي‌شود که توان ورود به رشدهاي بالاتر و بيشتر را ندارند. همچنين از آنجا که عمده صنايع بازنده در سال 2022 و در نوامبر اين سال را توليدات وابسته به زنجيره نخ، چوب و کاغذ تشکيل مي‌دهند، لازم است پرسيده شود که چه اتفاقي براي اين بخش‌‌‌ها در حال رخ‌دادن است؟آيا اين صنايع در حال انقراض هستند؟ آيا توليد روباتيک و هوشمند در حال توليد کالاهاي جانشين براي اين توليدات است؟ براي اين وضعيت دو سناريوي کلي قابل عنوان است. نخستين مورد به افزايش جاذبه صنايع هاي‌تک، رشد سرمايه‌گذاري در اين بخش در نتيجه ارزش‌افزوده بيشتر اين حوزه مربوط است که در صورت صحت، اين تحول نيازمند توجه سياستگذاران بخش صنعت کشور است. سناريوي ديگر اما مخالف ايده تحول توليد به واسطه يک برش دوساله است و تاکيد دارد که به‌واسطه وضعيت صنايع هاي‌تک، اين فاصله در زمينه رشد توليد طبيعي است؛ به‌خصوص که گسل‌‌‌هاي پساکرونا در زنجيره تامين صنايع هاي‌تک به‌ويژه در حوزه دسترسي فراگير به باتري‌‌‌هاي ليتيومي، ريزتراشه و انواع چيپ‌‌‌هاي الکترونيکي ايجاد شده است، به همين دليل صنايع هاي‌تک رشد بيشتري را تجربه کردهاند.
