محدوديت شرکاي تجاري معدني

تاریخ انتشار : 1402/08/10

دنياي‌اقتصاد : بررسي آمار تجارت در ۶ ماه اول۱۴۰۲ نشان مي‌دهد صادرات معدني ايران با سهم ۲۷درصدي از صادرات غيرنفتي ايران و با ارزش ۶ميليارد و ۳۸۶ميليون دلاري، اگرچه نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد داشته، اما علاوه بر اينکه همچنان متناسب با ظرفيت‌ها و جايگاه معدني ايران نيست، حاکي از ارزش افزوده پايين کالاهاي صادراتي معدني است که روندي کاهشي در مقايسه با مدت مشابه سال قبل را نشان مي‌دهد.

در حال حاضر قيمت کالاهاي صادراتي معدني ايران کمتر از 20درصد کالاهاي وارداتي معدني است و اين به‌نوعي نشان‌دهنده وابستگي صادرات معدني ايران به صادرات کالاهايي با ارزش افزوده پايين است. براين اساس درحالي‌که صادرات معدني بيش از 30هزار تن، ارزشي حدود 6ميليارد و 386ميليون دلار داشته، واردات 2هزار و 379هزار تني در همين بازه زماني، ارزش 2ميليارد و 871ميليون دلاري داشته است؛ موضوعي که بيانگر ارزاني قيمت کالاهاي صادراتي معدني ايران در مقايسه با کالاهاي وارداتي معدني به‌دليل تفاوت در ارزش افزوده ايجاد شده در اين بخش است. نکته ديگري که درباره آمارهاي تجارت معدن و صنايع معدني طي 6ماه اول سال قابل توجه است، محدوديت شرکاي تجاري و بازارهاي صادراتي و وارداتي ايران است. بررسي‌ها حاکي از اين است که اولين شريک تجاري ايران با سهم 39درصدي در واردات و سهم 30درصدي در صادرات بخش معدن و صنايع معدني، کشور چين است.

سهم معدن از صادرات غيرنفتي

بررسي آمار6ماهه اول امسال تجارت خارجي نشان مي‌دهد معدن و صنايع معدني سهم 27درصدي از صادرات غيرنفتي داشته‌اند. در 6ماه اول امسال کشور، ارزش صادرات معدن و صنايع معدني 6386ميليون دلار به وزن 30502هزار تن بوده است. مقايسه اين آمار با مدت مشابه سال قبل نشان مي‌دهد صادرات اين بخش از لحاظ ارزشي نسبت به صادرات 5ميليارد و 715ميليون دلاري، 6ماه اول سال1401، 12درصد از لحاظ ارزشي و 43درصد از لحاظ وزني رشد داشته است. اما نکته قابل توجه در بررسي آمار بخش معدن و صنايع معدني و مقايسه 6ماهه اول1402 با 1401، کاهش 22درصدي ارزش واحد صادرات اين کالاهاست که بخشي از دلايل آن مي‌تواند ناشي از ارزش افزوده پايين صادرات اين بخش و موکد اين نکته است که در زمينه کالاهاي معدني در بازارهاي تجارت جهاني همچنان قيمت‌گذار و تعيين‌کننده نيستيم.

 صادرات بخش معدن در سه بخش

صادرات بخش معدن و صنايع معدني در سه‌بخش صنايع معدني فلزي، صنايع معدني غيرفلزي و معدن قابل بررسي است. در بخش صنايع فلزي که شامل شمش فولاد، محصولات طويل فولادي، کاتد مس، شمش آلومينيوم، آهن اسفناجي، شمش روي، محصولات تخت فولادي، فروآلياژها، فولادي لوله و پروفيل، شمش سرب، ساير صنايع معدني فلزي مي‌شود، جمع صادرات، 4ميليارد و 728ميليون دلار به وزن 6956 هزار تن بوده که سهم ارزشي 19.6درصدي از کل صادرات داشته است. صادرات اين بخش نسبت به مدت مشابه سال گذشته، از لحاظ ارزشي 70ميليون دلار و از لحاظ وزني 1409هزار تن افزايش داشته و براين اساس صادرات اين بخش از لحاظ ارزش يک‌درصد و از لحاظ وزن 25درصد همراه با رشد بوده است.

صادرات صنايع معدني غيرفلزي که شامل کاشي و سراميک، سنگ ساختماني، کلينکر، سيمان، شيشه ساختماني، چيني بهداشتي و ساير صنايع معدني غيرفلزي است، 577ميليون دلار به وزن 10427هزار تن بوده که با سهم ارزشي 2.4 درصدي از کل صادرات غيرنفتي، نسبت به مدت مشابه سال گذشته و صادرات 510ميليون دلاري 6ماهه اول سال1401، از لحاظ ارزش 67ميليون دلار و به لحاظ وزني929 هزار تن افزايش داشته است که بر اين اساس درصد تغييرات صادرات اين بخش به‌لحاظ ارزشي 13 درصد و از لحاظ وزني 10 درصد رشد نشان مي‌دهد. ارزش صادرات بخش معدن که شامل سنگ و کنسانتره آهن، سنگ و کنسانتره مس و ساير معدن مي‌شود، در 6ماه اول امسال، 1077ميليون دلار به وزن 13120هزار تن بوده که با داشتن سهم ارزشي 4.5درصدي از کل صادرات، نسبت به صادرات 5714 ميليون دلاري، 6ماه سال1401، از لحاظ ارزشي، 667ميليون دلار و از لحاظ وزني 9124هزار تن افزايش نشان مي‌دهد که براين اساس از لحاظ ارزشي 12درصد و از لحاظ وزني 43درصد رشد را نشان مي‌دهد.

 مقاصد صادراتي بخش معدن

بررسي مقاصد صادراتي بخش معدن نشان مي‌دهد عمده‌ترين بازار کالاهاي صادراتي معدني کشور، شامل چين، با سهم 30درصدي، عراق با سهم 19درصدي، ترکيه با سهم 11درصدي، امارات متحده عربي با سهم 7درصدي، عمان با سهم 6درصدي، اندونزي با سهم 5درصدي، پاکستان با سهم 3درصدي و ساير کشورها با سهم 19درصدي است. از طرف ديگر بررسي بازار چين به‌عنوان اولين شريک تجاري معدني نشان مي‌دهد سنگ و کنسانتره آهن، سهم 11درصدي، شمش فولاد سهم 8درصدي از صادرات 6ميليارد و 921ميليون دلاري به اين کشور در 6ماه اول امسال داشته‌اند.

صادرات به عراق به تفکيک گروه‌هاي کالايي نشان مي‌دهد صادرات معدني به اين کشور شامل صنايع معدني فلزي با سهم 20درصدي و صنايع معدني غيرفلزي با سهم 6درصدي است که مجموعا سهم 26درصدي از کل صادرات 4ميليارد و 541ميليون دلاري به اين کشور در 6ماه امسال داشته‌اند. صنايع معدني فلزي همچنين سهم 13درصدي از صادرات حدود 3ميليارد دلاري به امارات داشته‌اند. بررسي بازار ترکيه نيز نشان مي‌دهد صادرات معدني به اين کشور شامل، شمش آلومينيوم با سهم 11درصدي، ساير صنايع معدني فلزي با سهم 6 درصدي و شمش روي با سهم 5درصدي است که نشان مي‌دهد مجموعا سهم صادرات معدني، 22درصد از کل صادرات 2498ميليون دلاري به اين کشور در نيم‌سال اول سال است. بررسي صادرات به هند هم بيانگر اين است که کل صادرات معدني تنها شامل صنايع معدني فلزي با سهم 13درصدي از صادرات 1066ميليون دلاري به اين کشور در 6ماه اول 1402 است. صادرات به پاکستان به تفکيک گروه‌هاي کالايي طي 6ماه سال1402، نشان مي‌دهد صادرات معدني به اين کشور محدود به صنايع معدني فلزي با سهم 15درصدي از صادرات 939ميليون دلاري به اين کشور است.

صادرات به افغانستان هم حاکي از اين است که در 6ماه اول1402، صادرات معدني به اين کشور شامل صنايع معدني فلزي با سهم 11درصدي و صنايع معدني غيرفلزي با سهم 4درصدي از صادرات 816ميليون دلاري به اين کشور است.

صادرات به عمان نيز نشان مي‌دهد شمش فولاد سهم 45درصدي، محصولات طويل فولادي سهم 2درصدي، سنگ و کنسانتره آهن سهم 4درصدي و ساير صنايع معدني فلزي سهم 3درصدي و مجموعا بخش معدن سهم 54درصدي را از صادرات 635ميليون دلاري به اين کشور در 6ماه اول1402 داشته‌اند. صادرات به فدراسيون روسيه به تفکيک گروه‌هاي کالايي هم حاکي از اين است که تنها صادرات معدني به اين کشور شامل صنايع معدني غيرفلزي با سهم 5درصدي از صادرات 440ميليون دلاري به اين کشور در 6ماه اول سال است.

بررسي صادرات به اندونزي نيز نشان مي‌دهد عمده‌ترين صادرات ايران به اين کشور شمش فولاد با سهم 95درصدي از کل صادرات 373ميليون دلاري به اين کشور در 6ماه اول سال است.

سهم بخش معدن از واردات

بررسي سهم ارزشي بخش‌هاي عمده کالايي از واردات طي 6ماه سال1402 نشان مي‌دهد معدن و صنايع معدني سهم 9درصدي از واردات کشور داشته است. واردات به تفکيک بخش‌هاي عمده و گروه‌هاي کالايي طي 6ماه سال1402 و مقايسه با مدت مشابه سال قبل نشان مي‌دهد در مجموع در اين بازه زماني 2ميليارد و 871ميليون دلار، واردات معدن و صنايع معدني به وزن 2379هزار تن صورت گرفته که در مجموع سهم 9.4درصدي از سهم ارزشي کل واردات کشور داشته است.

مقايسه اين آمار نسبت به مدت مشابه سال قبل نشان مي‌دهد واردات اين بخش از لحاظ ارزش 731ميليون دلار و از لحاظ وزني 524هزار تن افزايش داشته که بيانگر افزايش 34درصدي ارزش واردات و افزايش 28درصدي وزن واردات معدن و صنايع معدني است.

از اين ميزان، واردات صنايع معدني فلزي با سهم 5.7درصدي از سهم ارزشي کل واردات طي اين مدت يک‌ميليارد و 725ميليون دلار به وزن 1063هزار تن بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته از لحاظ ارزشي 318ميليون دلار و از لحاظ وزني 335هزار تن افزايش داشته که نهايتا منجر به افزايش 23درصدي ارزش واردات و 46درصدي واردات اين بخش به لحاظ وزني شده است. صنايع معدني غيرفلزي نيز با داشتن سهم 0.6درصدي، در 6ماه اول سال، 188ميليون دلار به وزن 129هزار تن بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل به لحاظ ارزشي 27ميليون دلار و به لحاظ وزني 42هزار تن افزايش داشته است. درصد تغييرات اين بخش نشان مي‌دهد ارزش واردات صنايع معدني غير فلزي در 6ماه1402 نسبت به 6ماه1401، 17درصد از لحاظ ارزشي و 49درصد به لحاظ وزني رشد داشته است.

واردات بخش معدن شامل ساير معدن و کنسانتره مس در 6ماه اول سال جاري، 481ميليون دلار به وزن 1187هزار تن با سهم ارزشي 1.6درصدي از مجموع واردات طي اين بازه زماني است. مقايسه واردات اين بخش با مدت مشابه سال گذشته بيانگر اين است که ارزش واردات اين بخش 89ميليون دلار کاهش و وزن آن 146هزار تن افزايش داشته است و براين اساس درصد ميزان تغييرات اين بخش نيز نشان مي‌دهد ارزش واردات 16درصد کاهش و وزن واردات 14درصد افزايش داشته است.

 مبادي وارداتي بخش معدن

بررسي مبادي وارداتي بخش معدن طي 6ماه1402 نشان مي‌دهد اصلي‌ترين مبدأ وارداتي کشور در بخش معدن، کشور چين با سهم 39درصدي، امارات متحده عربي با سهم 24درصدي، ترکيه با سهم 14درصدي، عراق با سهم 6درصدي و عمان با سهه 3درصدي بود است. ساير کشورها نيز در مجموع سهم 14درصدي از واردات اين بخش داشته‌اند.

بررسي واردات از کشورها به تفکيک گروه کالايي طي 6ماه سال1402 حاکي از اين است که بخش معدن سهم چشمگيري از واردات بيش از 9ميليارد دلاري از اين کشور نداشته است.

واردات بخش معدن از مجموع واردات 8ميليارد و 779ميليون دلاري کشور از چين، شامل صنايع معدني فلزي با سهم 9درصدي از واردات از اين کشور است. همچنين از واردات 3ميليارد و 253ميليون دلاري از ترکيه، واردات بخش معدن، محدود به سهم 6درصدي صنايع معدني فلزي است. بخش معدن همچنين از واردات 1073ميليون دلاري از آلمان نيز تقريبا سهم چشم‌گيري نداشته است.

بررسي واردات از هند به تفکيک گروه‌هاي کالايي نشان مي‌دهد، واردات معدني از اين کشور محدود به سهم 3درصدي واردات صنايع معدني فلزي از مجموع واردات 987ميليون دلاري از اين کشور است. واردات بخش معدن از مجموع واردات 925ميليون دلاري از فدراسيون روسيه نيز محدود به سهم 3درصدي صنايع معدني فلزي است.

واردات از سوئيس به تفکيک گروه کالايي طي 6ماه سال1402نيز نشان مي‌‌دهد، بخش معدن سهم چشم‌گيري از واردات 556ميليون دلاري از اين کشور نداشته است. بخش معدن همچنين از واردات 499ميليون دلاري از انگلستان در 6ماه اول سال نيز سهمي نداشته است.

واردات از عمان به تفکيک گروه کالايي طي 6ماه سال1402 نيز نشان مي‌دهد، واردات بخش معدن از کل واردات 498ميليون دلاري از اين کشور شامل سهم 13درصدي بخش معدن و سهم 4درصدي صنايع معدني فلزي است. بخش معدن همچنين از واردات 439ميليون دلاي از هلند طي 6ماه اول امسال سهمي نداشته است.

بررسي صادرات، وارات و تراز تجاري به تفکيک بخش‌هاي عمده طي 6ماه سال1402 نشان مي‌دهد، صادرات معدن و صنايع معدني در اين بازه زماني 6ميليارد و 386ميليون دلار به وزن 30502 هزار تن و واردات، 2871ميليون دلار به وزن 2379هزار تن بوده است. تراز تجاري در اين بخش از لحاظ ارزش 3516ميليون دلار و وزن 28123هزار تن مثبت بوده است.

 سهم ارزش افزوده بخش معدن

براساس گزارش جهاني ايران بيش از 27.3تريليون دلار منابع معدني اعم از نفت، گاز، زغال‌سنگ، آهن، کروم، مس و...دارد و جايگاه پنجم دنيا را بعد از کشورهايي همچون روسيه، ايالات متحده آمريکا، عربستان و کانادا دارد. اين در حالي است که سهم‌‌‌ ارزش‌افزوده بخش‌‌‌ معدن از توليد ناخالص‌‌‌ داخلي‌‌‌، طبق‌‌‌ آمارهاي بانک‌‌‌‌مرکزي، بسيار پايين‌‌‌ و حداکثر در سطح‌‌‌ 1.1‌درصد طي‌‌‌ سال‌هاي ١٣٩٩ و ١٤٠٠ قرار داشته‌‌‌ است‌‌‌. ارزش‌افزوده استخراج معدن در سال١٤٠٠، 15.4هزار ميليارد تومان و سهم‌‌‌ ارزش افزوده معدن از توليد ناخالص‌‌‌ داخلي‌‌ 1.1درصد است. استخراج معادن سنگ‌آهن‌‌‌ با سهم‌‌‌ 57.7درصدي بيشترين‌‌‌ ارزش‌افزوده را در بين‌‌‌ معادن کشور به‌‌‌ خود اختصاص داده است‌‌‌. پس‌‌‌ از آن معادن سنگ‌‌‌ مس‌‌‌ با سهم‌‌‌ 25.7درصدي و سرب و روي با سهم‌‌‌ 5.8درصدي قرار دارند.

در مجموع 89.2درصد ارزش‌افزوده بخش‌‌‌ معدن مربوط به‌‌‌ سه‌‌‌ معدن اصلي‌‌‌ سنگ‌آهن‌‌‌، مس‌‌‌ و سرب و روي است. معادن سنگ‌آهن‌‌‌ گل‌گهر، چادرملو و سنگان که‌‌‌ به‌‌‌ ترتيب‌‌‌ در استان‌هاي کرمان، يزد و خراسان قرار دارند، مهم‌ترين‌‌‌ معادن سنگ‌آهن‌‌‌ کشور هستند. معادن استان کرمان در رتبه‌‌‌ اول ارزش‌افزوده معادن کشور به‌‌‌ ارزش 109.6هزار ميليارد تومان قرار دارد. درخصوص معادن مس‌‌‌ نيز که‌‌‌ دومين‌‌‌ ارزش‌افزوده بخش‌‌‌ معدن کشور را تشکيل‌‌‌ داده‌اند، معدن سرچشمه‌‌‌ بزرگ‌ترين‌‌‌ معدن مس‌‌‌ ايران، خاورميانه‌‌‌ و شمال آفريقا در استان کرمان و در مجتمع‌‌‌ مس‌‌‌ سرچشمه‌‌‌ واقع‌‌‌ شده است‌‌‌ که‌‌‌ بالغ‌‌‌ بر ١٠ميليارد تن‌‌‌ ذخاير معدني‌‌‌ دارد.

بررسي معاونت بررسي‌هاي اقتصادي اتاق تهران دليل ارزش‌افزوده پايين بخش معدن در توليد ناخالص داخلي را عوامل‌‌‌ مختلفي‌‌‌ مانند‌‌‌ وضعيت‌‌‌ نامناسب‌‌‌ اقتصادي، نقش‌‌‌ ضعيف‌‌‌ بخش‌‌‌ خصوصي‌‌‌، عدم‌حضور سرمايه‌گذاران خارجي‌‌‌ و بي‌‌‌توجهي‌‌‌ به‌‌‌ نقش‌‌‌ معادن کوچک‌‌‌ مي‌دانند. اين در حالي است که با توجه‌‌‌ به‌‌‌ اينکه‌‌‌ يکي‌‌‌ از پايه‌هاي مهم اقتصاد کشور منابع‌‌‌ معدني‌‌‌ و ذخاير آن است‌‌‌، اين‌‌‌ بخش‌‌‌ از طريق‌‌‌ ارزش‌افزوده‌اي که‌‌‌ دارد، مي‌‌‌تواند به‌‌‌ رشد توليد ناخالص‌‌‌ داخلي‌‌‌ کشور کمک‌‌‌ کند.