فرمول جهش صنعتي
تاریخ انتشار : 1402/12/09
دنياي اقتصاد -گروه صنعت‌و‌معدن : تحليلي بر شاخص‌‌‌هاي عملکردي صنايع حاکي از اين است که بار اصلي صنعت کشور بر دوش صنايع معدنپايه است؛ به طوري که بالاترين سهم ارزش‌افزوده (حدود ۴۵درصد) و بالاترين سهم صادرات غيرنفتي (حدود ۷۰درصد) را دارا هستند. اين صنايع همچنين بالاترين درجه اتکا به بازارهاي صادراتي و کمترين وابستگي وارداتي را دارند. صنايع کشاورزي‌پايه نيز اگرچه توان خلق ارزش‌افزوده مناسبي دارند، درجه اتکاي آنها به بازارهاي صادراتي محدود است و وابستگي وارداتي بالايي دارند. در مقابل صنايع ساختپايه-علممحور نيز سهم نسبتا پاييني از ارزش‌افزوده دارند، ولي توان خلق ارزش‌افزوده بسيار بالايي دارند، اين در حالي است که اين صنايع در ايران سهم پاييني از صادرات غيرنفتي دارند و در مقابل سهم وارداتشان از ارزش نهاده بسيار بالاست.
بررسي‌‌‌ها حاکي از اين است که صنايع ساختپايه- علممحور ظرفيت بالايي در خلق ارزش‌افزوده دارند و از همين رو تمرکز بر اين صنايع زمينه خلق ارزش‌افزوده و ثروت‌آفريني را فراهم خواهد کرد. ضمن اينکه به دليل وابستگي بالاي اين صنايع به واردات، امکان کاهش ارزبري براي اقتصاد کشور را به دنبال دارد. اين در حالي است که اين صنايع در ايران سهم پاييني در صادرات غيرنفتي دارند و در مقابل سهم وارداتشان از ارزش نهاده بسيار بالاست. در بررسي که از سوي دکتر احمد تشکيني، رئيس موسسه مطالعات و پژوهش‌‌‌هاي بازرگاني و دکتر افسانه شفيعي، استاديار اين موسسه با عنوان «جهش بخش صنعت از طريق اتکا به صنايع ساختپايه- علممحور» انجام شده، با بررسي ۲۴کد آيسيک دورقمي بخش صنعت، به اين نکته تاکيد شده که بار اصلي صنعت کشور بر دوش صنايع معدنپايه است. ۲۴کد آيسيک دورقمي بخش صنعت را مي‌‌‌توان در دو دسته کلي و چهار زيرگروه شامل صنايع منبعپايه (کشاورزي‌پايه و معدنپايه) و ساختپايه (علممحور و ساير) طبقه‌‌‌بندي کرد.
براين اساس صنايع منبعپايه – کشاورزي‌پايه شامل ۹فعاليت غذايي، آشاميدني، توتون و تنباکو، منسوجات، پوشاک، چرم، چوب، کاغذ و چاپ است. صنايع منبعپايه – معدنپايه شامل چهار فعاليت کک، مواد شيميايي، معدني غيرفلزي و فلزات پايه است. صنايع ساختپايه-علممحور شامل چهار فعاليت داروها، رايانه، تجهيزات حمل‌ونقل و تعمير و نصب ماشين‌‌‌آلات و صنايع ساختپايه-ساير نيز شامل هفت فعاليت لاستيکي و پلاستيکي، فلزي، تجهيزات برقي، ماشين‌‌‌آلات طبقه‌‌‌بندي‌نشده، وسايل نقليه، مبلمان و مصنوعات طبقه‌‌‌بندي‌نشده در جاي ديگر مي‌شود.
سهم بالاي صنايع منبعپايه از ارزش‌افزوده
بررسي شاخص‌‌‌هاي عملکردي صنايع به تفکيک منبعپايه و ساختپايه (طي دوره ۱۴۰۰-۱۳۸۱) حاکي از اين است که صنايع منبعپايه شامل کشاورزي‌پايه و معدنپايه به ترتيب سهم ۱۳.۶درصدي و ۴۵.۶درصدي از ارزش‌افزوده دارند. در مقابل صنايع ساختپايه شامل صنايع علممحور و ساير صنايع به ترتيب ۱۷.۲درصد و ۲۳.۷درصد سهم از ارزش‌افزوده دارند.
توان بالاي خلق ارزش‌افزوده صنايع ساختپايه
سهم پايين صنايع ساختپايه از ارزش‌افزوده اقتصاد در حالي است که اين صنايع در مقايسه با صنايع منبعپايه توان بالاتري براي خلق ارزش‌افزوده دارند. بررسي‌‌‌ها نشان مي‌دهد در بازه زماني ۱۴۰۰-۱۳۸۱، صنايع ساختپايه شامل صنايع علممحور و ساير به ترتيب توان خلق ارزش‌افزوده به ميزان ۴۸درصد و ۳۴درصد را داشتهاند. در مقابل صنايع منبعپايه شامل کشاورزي‌پايه و معدنپايه به ترتيب توان خلق ارزش‌افزوده به ميزان ۴۰درصد و ۳۳درصد را داشتهاند.
سهم بالاي صنايع منبعپايه از صادرات غيرنفتي
بررسي سهم صنايع از صادرات غيرنفتي طي دوره 1400-1381 حاکي از اين است که صنايع منبعپايه سهم بالايي از صادرات غيرنفتي در اين بازه زماني داشتهاند. بررسي‌‌‌ها نشان مي‌دهد سهم صنايع کشاورزي‌پايه و معدنپايه از صادرات غيرنفتي به ترتيب 18.2درصد و 70.9درصد بوده است. به عبارتي بيش از 89درصد صادرات غيرنفتي شامل صنايع منبعپايه است. در مقابل سهم صنايع ساختپايه شامل علم محور و ساير از صادرات غيرنفتي در همين بازه زماني، 1.4درصد و 9.5درصد و در مجموع کمتر از 11درصد است.
درجه اتکاي صنايع به بازارهاي صادراتي
بررسي اتکاي صنايع به بازارهاي صادراتي نشان مي‌دهد درجه اتکاي صنايع منبعپايه شامل کشاورزي‌پايه و معدنپايه به بازارهاي صادراتي به ترتيب 8 و 16درصد است. درجه اتکاي صنايع ساختپايه به بازارهاي صادراتي شامل علممحور و ساير نيز به ترتيب 2 و 4درصد است. براين اساس صنايع معدنپايه بالاترين درجه اتکا به بازارهاي صادراتي را دارند.
وابستگي وارداتي صنايع ساختپايه
بررسي ميزان وابستگي وارداتي صنايع نيز حاکي از اين است که صنايع منبعپايه شامل کشاورزي‌پايه و معدنپايه به ترتيب سهم 23 و 9درصدي از واردات ارزش نهاده دارند که بيانگر وابستگي وارداتي بالا در صنايع کشاورزي‌پايه است. صنايع ساختپايه شامل علممحور و ساير به ترتيب سهم 28 و 19درصدي از واردات از ارزش نهاده دارند که حاکي از وابستگي وارداتي بالا در مورد اين صنايع است.
تمرکز بر صنايع در سه دسته
سه دسته صنايع در حوزه ساختپايه-علممحور شامل صنايع متکي بر دانش تحليلي (Analytical) مانند دارو، مدارهاي الکتريکي و... صنايع متکي بر دانش نمادين و طراحي (Symbolic) مانند طراحي نرم‌افزار، طراحي جواهرآلات و... و صنايع متکي بر دانش ترکيبي (Synthetic) مانند ابزار و تجهيزات مکانيکي، خودرو و... است. براين اساس تمرکز بر صنايع مورد نظر در سه دسته واسطهاي، سرمايه‌‌‌اي و مصرفي براساس بررسي‌‌‌هاي موسسه مطالعات و پژوهش‌‌‌هاي بازرگاني پيشنهاد شده است. صنايع واسطهاي، اجزا و قطعات الکترونيکي مانند انواع مولد و موتور برقي، دينام، ترانسفورماتور، تخته مدار و قطعات الکترونيکي، باتري و انباره و انواع سيم و کابل مشتمل بر کابل‌هاي فيبر نوري را شامل مي‌شود. صنايع سرمايه‌‌‌اي شامل تجهيزات مخابراتي، تجهيزات پزشکي، ابزارهاي اپتيکي و اندازه‌‌‌گيري دقيق، اجزا و تجهيزات مکانيکي (ماشين‌‌‌آلات صنايع غذايي، ماشين‌‌‌آلات کشاورزي و ماشين‌‌‌آلات معدني) است. صنايع مصرفي نيز دارو و فرآورده‌‌‌هاي دارويي و شيميايي، انواع پوشاک و کيف و کفش را شامل مي‌شود.
