سرکوب صنعت با چهار نيرو
تاریخ انتشار : 1401/07/02
دنياي‌اقتصاد : فراتر از آمارهاي صنعتي، بازديد بيواسطه از وضعيت توليد صنعتي به درک بهتر از شرايط توليد کمک مي‌کند. بازديد خبرنگار «دنياي‌اقتصاد» از برخي کارخانه‌هاي فعال در کشور، گوياي اين موضوع است که ۴چالش مختلف که حاصل جهت‌گيري‌هاي دولتي است، توليد را از کار انداخته است. در وضعيتي که عمده ادعاي سياستگذاران حول محور حمايت، مانع‌زدايي و تسهيل توليد در آمد و رفت است، نماي ميکروسکوپي از ۸خط توليد مختلف در کشور، گوياي فشار تحريم‌هاي داخلي و خارجي بر صنعتگران است. صنعتگران عميقا معتقدند واحدهاي توليدي آنها نيازمند تسهيل مقررات ارزي و گمرکي است.
مديران خط توليد ليست مزاحمان را ارائه کردند
سرکوب صنعت با چهار نيرو
ليست بحران‌‌‌ساز دولت براي صنعت
تاريخ چاپ: ۱۴۰۱/۰۷/۲
شماره خبر: ۳۹۰۲۳۵۹
دنياي‌اقتصاد : فراتر از آمارهاي صنعتي، بازديد بيواسطه از وضعيت توليد صنعتي به درک بهتر از شرايط توليد کمک مي‌کند. بازديد خبرنگار «دنياي‌اقتصاد» از برخي کارخانه‌هاي فعال در کشور، گوياي اين موضوع است که ۴چالش مختلف که حاصل جهت‌گيري‌هاي دولتي است، توليد را از کار انداخته است. در وضعيتي که عمده ادعاي سياستگذاران حول محور حمايت، مانع‌زدايي و تسهيل توليد در آمد و رفت است، نماي ميکروسکوپي از ۸خط توليد مختلف در کشور، گوياي فشار تحريم‌هاي داخلي و خارجي بر صنعتگران است. صنعتگران عميقا معتقدند واحدهاي توليدي آنها نيازمند تسهيل مقررات ارزي و گمرکي است.
صنعت در روزهاي سخت و دشوار کنوني چگونه کار مي‌کند؟ گفت‌وگوي بيواسطه با توليدکنندگان در خطوط توليد صنايع، گوياي فهرستي از اعمال بحران‌‌‌ساز دولت براي صنعتگران است. حضور «دنياي‌اقتصاد» در خط توليد هشت‌کارخانه مختلف، اعم از ساخت لوازم‌خانگي؛ طراحي و توليد مبلمان؛ محصولات شيميايي؛ توليد لاستيک و پلاستيک؛ طراحي، پرس و توليد قطعات فلزي؛ ساخت ماشينآلات و اداوت خط توليد در کنار محصولات سرمايشي و گرمايشي نشان مي‌دهد که بيشترين مشکلات روزانه بنگاه‌‌‌هاي صنعتي مربوط به چهار حوزه است؛ مشکلاتي که هزينه توليد را بالا برده و مصرف‌کننده داخلي را متضرر مي‌کنند و از موفقيت صنايع کشور در بازارهاي داخلي ممانعت به عمل مي‌‌‌آورند.
نخست، مساله تحريم است که موجب شده دسترسي صنايع به دانش و فناوري روز، قطعات موردنياز خط توليد و مواد اوليه ساخت محصول، ارتباطات فني، شبکه بانکي جهاني و بازارهاي صادراتي، سخت و پرهزينه شود و امکان رقابت با بنگاه‌‌‌هاي هم‌‌‌سطح خارجي براي صنايع داخلي ممکن نباشد. بخش دوم، مساله گمرک، تامين ارز، مشکلات تجارت خارجي و ثبتسفارش و ترخيص کالاست که به گسلي بي‌‌‌انتها براي صادرکنندگان و واردکنندگان تبديل شده و از منظر تحويل کالا به مشتريان خارجي يا تامين نياز توليد، زيان‌‌‌هاي بسياري به صنايع کشور وارد کرده است. مساله سوم نيز چالش تامين مالي و سرمايه در گردش است که موجب شده است جريان توليد در بسياري از بنگاه‌‌‌هاي کشور با بحران، چالش و سکته روبه‌رو شود. چهارمين مورد که در نوع خود عجيب و جالب است، کمبود جدي نيروي کار، به‌ويژه نيروي کار متخصص است که دست صنايع را براي سرمايه‌گذاري‌‌‌هاي آينده، پاسخگويي به سفارش‌ها، ورود به مباحث فني جديد، تحقيق و توسعه و از همه مهم‌تر رشد توليد با شيفت‌‌‌هاي بيشتر مي‌‌‌بندد. ترکيب اين عوامل، مشکلات بسيار متنوع و عجيبي را براي صنايع کشور رقم زده است. به اعتقاد قاطبه مديران واحدهاي صنعتي، آنچه موجب شده است تا توليدات صنايع داخلي رقابت‌‌‌پذيري کمتري نسبت به توليدات برتر جهاني داشته باشند، مساله تکنولوژي و دسترسي فراگير و پيوسته به آن براي توليد کالاست که تحريم، سياست‌‌‌هاي داخلي و تصميمات مديران بنگاه‌‌‌ها بر شدت و ضعف آن تاثيرگذار است. در اين زمينه، فقدان دسترسي صنايع کشور به انواع بردها، ميکروچيپ‌‌‌ها، بخش‌‌‌هاي حاوي فناوري‌‌‌هاي الکترونيکي و هوشمند معضلي جدي است که فاصله توليدات ايراني با محصولات خارجي را در سال‌هاي اخير افزايش داده است.
در بررسي «دنياي‌اقتصاد» از خط توليد شرکتي که توليدکننده انواع اجاق گاز بود، مشخص شد به دليل عدم‌حل و فصل دقيق مساله‌اي نظير اظهار محل تامين ارز واردات، ۹۰۰تن رنگ در گمرک فاسد و بلااستفاده شده است. به گفته مدير عمليات توليد اين مجموعه صنعتي، به‌جز زيان ۷دلاري فساد هر کيلو رنگ، هزينه‌‌‌هاي جانبي واردات سنگين است. ضمن اينکه دسترسي به رنگ‌‌‌هاي کمياب در دوره کاهش عرضه مواد اوليه که بر اثر جنگ اوکراين و وقوع دوباره قرنطينه در چين رخ داده، فشار زيادي به اين واحد توليدي وارد شده است. ناتواني شرکت در تحويل به‌موقع سفارش‌ها و پرداخت غرامت هم نتيجه نهايي اين وضعيت بوده است. در واحد ديگري که کار آن توليد مواد و قطعات پلاستيکي است و سازنده، به مصرف حجم زيادي از فرآورده‌‌‌هاي شيميايي و محصولات پتروشيمي نياز دارد، کيفيت توليدات و دسترسي اندک به برخي از مواد مکمل زمينه کاهش کيفيت ساخت را ايجاد کرده است. در عين حال، تلاش براي افزايش توليد به دليل نبود نيروي انساني کافي و ماهر با شکست روبه‌رو شده يا به اهداف مدنظر نرسيده است. طبق اعلام مدير توليد اين واحد صنعتي، گاه براي برخي از مشاغل حتي نيروي کار عادي نيست. دليل اين موضوع نيز به‌صرفه نبودن فعاليت در بخش صنعت به‌رغم پرداخت بالاتر از نرخ‌هاي معمول بوده است.
داخلي‌‌‌سازي محصولات، قطعات و پارت‌‌‌هاي موردنياز در کشور طي سال‌هاي اخير شدت بيشتري گرفته است. در اين واحد توليدي نيز جبر تحريم موجب شده است تا محصولات قطعات نيم‌‌‌ساخته موردنياز در جريان توليد هم محل سرمايه‌گذاري فعالان اقتصادي توليد شود که اين موضوع به اذعان اين مدير عملياتي، هم از منظر سطح کيفي توليد و هم هزينه توليد، سازنده ايراني را پشت سر رقباي خارجي قرار مي‌دهد؛ چرا که واردات اين قطعه از کره‌جنوبي، هزينه کمتر و کيفيت بهتري نسبت به محصول ايراني دارد. وي با اشاره به اثر ديگر معضل تحريم ميگويد: به واسطه عدم‌استفاده از سرويس‌‌‌هاي دوره‌‌‌اي شرکت سازنده، مجبوريم با هزينه شخصي بسياري از تعميرکاران و سرويس‌‌‌گران ماشينآلات خط توليد را از کشورهايي نظير چين، کره‌جنوبي، ايتاليا و... دعوت کنيم و با صرف هزينه گزاف، تعويض و تامين قطعات را انجام دهيم. در اين باره، مدير اين واحد صنعتي به «دنياي‌اقتصاد» گفت: امروزه با بحران نيروهاي کار دهه هفتادي مواجه هستيم که حاضرند پشت فرمان خودرو بنشينند و در قالب راننده يک اتومبيل کرايه کار کنند؛ اما وارد خط توليد نشوند؛ چون معتقدند دشواري‌‌‌هاي آن به حقوقي که مي‌‌‌گيرند، نمي‌‌‌ارزد. وي با اشاره به عدم‌تمايل نيروهاي کار براي فعاليت در مشاغل صنعتي، ميگويد: ما همين حالا هم در سه‌شيفت مشغول فعاليت هستيم؛ اما واقعا براي پوشش برخي مشاغل با دشواري جدي روبه‌روييم؛ به طوري که به‌جاي اجراي چهارشيفت ۸ساعته، مجبور به برنامه‌‌‌ريزي توليد در سه‌شيفت ۱۲ساعته هستيم که دليل آن کمبود نيروي کار است. از نکات جالب مورد اشاره اين مدير عملياتي، فضاي جديدي است که کارگران صنعتي با آن روبه‌رو هستند. وي ميگويد: قبلا وضعيت به اين شکل بود که اگر مدير خط از کار نيروي خود راضي نبود، او را تهديد به جريمه يا اخراج مي‌‌‌کرد؛ اما امروز به واسطه کمبود نيرو، فضا به سمت ايجاد محيط مناسب براي فعاليت نيروي کار و نظرسنجي از او رفته است.
بازديد از کارخانه توليد لوازم‌خانگي با شگفتي و البته نکات بيشتري همراه بود. براي نمونه ابعاد سيلوها، حجم نيروهاي کار و تنوع محصولات قابل‌توجه بود که احتمالا نشانه سه‌چيز است: افزايش مقياس توليد، سرمايه‌گذاري در خطوط توليد و تقاضاي قابل‌توجه. مواردي که پيش از اين در کارخانه‌هاي ايراني اغلب وجود نداشت و انحصار کنوني، محرک احتمالي اين وضعيت است. با اين حال اين موضوع به توليد صادرات‌‌‌محور نکشيده است که دلايل بسياري دارد. يکي از آنها مساله تسهيل تجارت با جهان است. به گفته مدير بزرگ‌ترين خط توليد يخچال‌‌‌فريزر در ايران، پيمان‌‌‌سپاري ارزي يکي از مشکلات جدي پيش‌روي صادرات بنگاه‌‌‌هاي صنعتي است؛ اما از آن بدتر مسائل گمرکي و جدال بانک مرکزي با صنايع در زمينه ثبتسفارش و تعيين محل تامين ارز است که ترخيص مواد اوليه از مبادي ورودي گمرکي را به‌شدت پيچيده و پرهزينه کرده است. از آنجا که برخي از شاخه‌‌‌هاي اين واحد صنعتي ماهانه تا ۱۵ميليون قطعه توليد مي‌کند، مسائل گمرکي فشار زيادي به جريان پيوسته توليد وارد مي‌کند. به گفته اين مدير توليد، تا دوسال پيش توليد در اين خط نصف ميزان کنوني بود. ضمن اينکه پنج‌سال پيش رقم توليد بسيار ناچيز بود؛ مثلا کل مونتاژ يک خط، ۱۲دستگاه ماشين‌‌‌لباسشويي بود؛ اما حالا اين رقم به روزي ۳هزار دستگاه لباسشويي، ۵هزار دستگاه تلويزيون و ۳هزار دستگاه يخچال‌‌‌فريزر رسيده است. حضور در خط توليدي با بيش از ۱۴۰۰نيرو و بيش از ۴۰۰دستگاه مختلف توليد، پرس و مونتاژ محصول، تصويري بسيار واقعي از وضعيت توليد صنعتي در ايران به نمايش مي‌‌‌گذارد. مدير اين خط توليد با اشاره به ضرورت اتصال پيوسته صنايع ايران به صنايع و شرکاي جهاني تاکيد مي‌کند: اينجا با طيف وسيعي از ماشينآلات، فناوري‌‌‌ها، دستگاه‌‌‌هاي هوشمند و ادوات ساخت از برندهاي نام‌‌‌يانگ، اولمو، کاسيانو، کينگ‌‌‌پاور، هاي‌‌‌تان، هان‌‌‌سونگ، اوزکي، دس، هارتفورد، ستام، پاشکار، يوراتک و... روبه‌رو هستيم که هريک به مواد و قطعات خاص، اپراتورها، کاربران و مهندسان مخصوص و سرويس‌‌‌کاران متعدد نياز دارد و اين فناوري‌‌‌ها هر روز عوض مي‌شوند. با اين حال تحريم، ممنوعيت‌‌‌هاي تجاري و ارزي براي واردات، در کنار دور ماندن ايران از جريان تحولات جهاني سبب شده است تا خطوط توليد کشور پيوسته با دغدغه فناوري و دسترسي بسيار سخت و گران به تکنولوژي روبه‌رو باشند. اين مدير عملياتي درباره وضعيت فناوري کارخانه تحت هدايت خود، با گلايه از عدم‌حل مساله تحريم و فشار بالاي آن به توليدکننده تصريح مي‌کند: اين تکنولوژي‌‌‌ها در نهايت به دست ما ميرسند. ما امروز خطوطي را در اين واحد صنعتي راه‌‌‌اندازي کردهايم که عينا در شرکت‌هاي مشهوري نظير سامسونگ يا بوش وجود دارند. قطعات مصرفي داراي فناوري پيچيده نظير کمپرسور يا سيستم خنک‌‌‌کننده با نمونه‌‌‌هاي مورد استفاده در توليدات سامسونگ تفاوتي ندارند؛ اما تامين قطعه براي ما با دشواري بسيار انجام مي‌شود؛ چون علاوه بر تحريم و هزينه بيشتر نسبت به رقبا، مجبوريم با گمرک هم دچار چالش شويم که اغلب همکاري نمي‌‌‌کنند. وي تاکيد مي‌کند: براي تامين برخي از ماشينآلات نظير دستگاه‌‌‌هاي پرس سنگين، مشکلات بسياري پيش روي ما بوده و هست. هرچند اخيرا با هزينه گزاف، ۲۵دستگاه خريداري کردهايم و در مرحله تحويل قرار داريم؛ اما اين شيوه کار، فشار زيادي به همه ارکان توليد از تامين مالي و سرمايه‌گذاري تا بازرگاني خارجي و مسائل ثبتسفارش و تعمير و نگهداري وارد مي‌کند.
برخي از اين شرکت‌ها که با واسطه از آنها ماشين‌‌‌آلاتي را خريداري مي‌‌‌کنيم، هيچ يک از خدمات مرسوم از جمله تامين قطعات را ارائه نمي‌‌‌دهند که اين خود بار اضافي براي سرمايه‌گذار است. اين صنعتگر با اشاره به مشکلات تامين مواد اوليه از صنايع داخلي ميگويد: بسياري از ارقام ورق فلزي مصرفي در خطوط توليد ما از صنايع داخلي قابل تهيه نيستند. آنها هم که قابل تهيه هستند، به دليل مساله سهميه يا داستان بورس‌کالا بسيار سخت به دست ما ميرسند. اين موضوع عموما ناشي از سياست‌‌‌هاي نادرستي است که دولت در کشور طراحي و اجرا مي‌کند. اين سياست‌‌‌ها مروج فساد هم هستند؛ چرا که به توليدکننده واقعي به اندازه نيازش ورق نمي‌رسد؛ اما هر شرکتي که يک واحد زيرپله‌‌‌اي يا کوچک دارد، مدعي سهميه است. بنابراين توليد بين بازيگران مختلف تقسيم مي‌شود که همين خطوط توليد ما را با چالش روبه‌رو مي‌کند. وي تاکيد مي‌کند: اگر دولت دخالت نمي‌‌‌کرد شايد اوضاع بهتر از امروز بود.
از نکات جالب درباره توليدکنندگان مبلمان يا شرکت‌هاي فعال در بخش تحقيق و توسعه براي طراحي و ساخت محصولات مختلف از جمله ادوات سرمايشي-گرمايشي، مبلمان يا لوازم خانگي، مساله قطع اينترنت يا دسترسي به اينترنت پرسرعت است. در عين حال، کمبود نيروي انساني که به دليل سياست‌‌‌هاي غلط دولت‌‌‌ها در ايران، زمينه‌‌‌ساز خروج نخبگان از کشور مي‌شود، مهم‌ترين بخش فشار بر بنگاه‌‌‌هاي دانشبنيان، به‌ويژه در بخش طراحي و ساخت است؛ موضوعي که در روزهاي اخير که کشور با مساله قطع سراسري اينترنت روبه‌روست، قطعا روي کار صنايع کشور و شرکت‌هاي دانشبنيان تاثير مي‌‌‌گذارد.
يکي از صنعتگران فعال در زمينه طراحي و ساخت قالب که دستي در توليد ماشينآلات و دستگاه‌‌‌هاي فلزي نيز دارد، با اشاره به تنگناي دسترسي به شمش فولاد و مواد اوليه در جريان ساخت، از توانايي توليد بسياري از قالب‌‌‌هاي صنعتي ساخت داخل ميگويد؛ اما تاکيد دارد آنچه در مسير تقويت توليد براي ما مهم است، مساله تامين مالي است؛ چرا که جنس کار ما اعتباري و نيازمند دوره مالي ميان‌مدت است که همين عامل ضرورت برخورداري از خط اعتباري امن، ارزان و پيوسته را ضروري مي‌‌‌سازد. اين کار اما در ايران به‌سختي صورت مي‌گيرد.
گفت‌وگو با يکي ديگر از مديران توليد صنايع توليد ادوات آشپزخانه نظير گاز، اووِن و لوازم خوراک‌‌‌پزي نشان مي‌دهد که صنايع داخلي توانايي توليد دوستدار محيط‌زيست و کسب استانداردهاي اروپايي و جهاني را دارند؛ به شرط اينکه دولت به سرمايه‌گذاري آنها احترام بگذارد و به جاي ماليات‌‌‌هاي سنگين يا ايجاد اختلال در ترخيص مواد اوليه در گمرک، شرايط را براي توليد تسهيل کند؛ کاري که به گفته اين صنعتگر باسابقه، در کشورهاي همسايه به‌خوبي انجام مي‌شود، اما صنعتگران ايراني در نتيجه اقدامات دولتي از آن بي‌‌‌بهره‌‌‌اند.
