بازار شکننده صادرات صنايع
تاریخ انتشار : 1402/11/01
دنياي اقتصاد -گروه‌صنعت‌و‌معدن : صنعت تنها سهم ۱۵درصدي از صادرات غيرنفتي کشور طي هشت‌ماهه ۱۴۰۲ داشته است. سهم واردات اين بخش از کل واردات کشور اما ۶۸درصد بوده است. سهم اندک صنعت از صادرات غيرنفتي کشور در حالي است که به دلايلي همچون سياست‌‌‌هاي ارزي، سختتر شدن رقابت در بازارهاي صادراتي، محدوديت‌هاي ناشي از تحريم و مشکلات صنعت از جمله محدوديت در تامين ارز، سرمايه در گردش و مواد اوليه و... بازارهاي صادراتي فعلي نيز مورد تهديد جدي قرار دارند. از طرف ديگر محدود شدن شرکاي تجارت صنعتي به چند کشور همسايه از جمله عراق، افغانستان، پاکستان، امارات، ترکيه و چين اين هشدار را به دنبال دارد که هرگونه تنشي در روابط سياسي و اقتصادي با اين کشورها ميتواند صنعت و توليد کشور و مبادي وارداتي و صادراتي صنعت را مورد تهديد قرار دهد.
آمار صادرات صنعتي در هشت‌ماهه امسال افزايش ميزان صادرات نسبت به مدت مشابه سال قبل را نشان ميدهد. اما بررسي دقيق‌تر حاکي از تهديد بازارهاي صادرات صنعتي بنگاه‌‌‌هاست. بررسي‌‌‌ها نشان ميدهد سياست‌‌‌هاي سختگيرانه ارزي، عدم‌حمايت کافي از صادرات و اعمال قوانين مرتبط با اخذ تعهد ارزي و افزايش هزينه تمام‌شده توليد و فعاليت‌‌‌ها، افت توان صادراتي بنگاه‌‌‌ها در بخش صنعت را به دنبال داشته و موجب شده است صادرات به‌صرفه نباشد. همچنين سياست‌‌‌هايي که به نبود حمايت از صادرات منجر شده ، تجارت با کشورهاي همسايه را که عمده‌‌‌ترين شرکاي تجاري بخش صنعت هستند، کاهش داده است. شاهد اين ماجرا گزارش‌‌‌هاي دوره‌‌‌اي، از جمله گزارش شامخ بخش صنعت است که نشان ميدهد شاخص ميزان صادرات کالا و خدمات در آذرماه در مقايسه با آبان‌ماه با شدت بيشتري کاهش داشته و به کمترين ميزان سه‌ماه اخير رسيده و حاکي از اين است که صادرات صنعت براي ششمين ماه متوالي کاهش داشته است.
صادرات صنعتي در هشت‌ماهه 1402
بررسي آمار صادرات غيرنفتي طي هشت‌ماهه 1402 به تفکيک بخش‌‌‌هاي عمده و مقايسه با مدت مشابه سال قبل حاکي از اين است که صادرات صنعت از لحاظ ارزشي و وزني رشد داشته است. با اين حال، ارزش واحد صادرات اين بخش منفي بوده است. کشور در هشت‌ماهه 1402، 4ميليارد و 938ميليون دلار به وزن 4645هزار تن کالا صادر کرده است که از لحاظ ارزشي 12درصد و از لحاظ وزني 13درصد افزايش نشان ميدهد. ارزش واحد صادرات صنعت منفي يکدرصد بوده است.
بررسي صادرات به تفکيک بخش‌‌‌هاي عمده و گروه‌‌‌هاي کالايي طي اين مدت حاکي از اين است که محصولات پليمري 4.1درصد، صنايع غذايي 3.7درصد، صنايع شيميايي 2.1درصد، نساجي، پوشاک و کفش 1.5درصد، ماشين‌‌‌سازي و تجهيزات 0.9درصد، لوازم‌خانگي 0.8درصد، صنايع برق و الکترونيک 0.8درصد، خودرو و نيروي محرکه 0.6درصد، محصولات سلولزي 0.5درصد، دارو 0.2درصد، صنايع ورزشي و خلاق 0.1درصد و تجهيزات پزشکي کمتر از يکدرصد و نزديک به صفر سهم ارزشي از صادرات کشور داشته‌‌‌اند.
سهم ناچيز ايران از صادرات صنايع خلاق در حالي است که اهميت نسبي صادرات خلاق در دنيا در حال افزايش است. طبق برآورد آنکتاد در سال 2020، کالاها و خدمات خلاقانه به ترتيب نماينده 3 و 21درصد از کل صادرات کالاها و خدمات بودند. در اين سال چين با 169ميليارد دلار صادرات، بزرگ‌ترين صادرکننده کالاهاي خلاق بود و ايالات‌متحده با 32ميليارد دلار، ايتاليا با 27ميليارد دلار، آلمان با 26ميليارد دلار و هنگ‌کنگ با 24ميليارد دلار سهم عمده‌‌‌اي از صادرات اين کالاها در دنيا داشته‌‌‌اند.
عمده‌‌‌ترين مقاصد صادراتي صنعت
بررسي مقاصد صادراتي طي هشت‌ماهه 1402 نيز نشان ميدهد صادرات صنعتي کشور همچنان محدود به چند کشور همسايه است. نزديک به 45درصد صادرات صنعتي ايران طي اين مدت به عراق بوده است. افغانستان با 0.9درصد، پاکستان با 0.8درصد، امارات متحده عربي با 0.6درصد، ترکيه با 0.5درصد، فدراسيون روسيه با 0.4درصد، جمهوري‌آذربايجان با 0.3درصد، ترکمنستان با 0.3درصد و ساير کشورها با سهم 17درصدي، اصلي‌‌‌ترين مقاصد صادراتي بخش صنعت هستند.
اما در حالي نزديک به نيمي از صادرات صنعتي کشور به عراق است که براساس اظهارات فعالان اقتصادي، تاجران ايراني در حال واگذاري بازار اين کشور به رقبا از جمله ترکيه، عربستان و امارات هستند. اين موضوع به اين دليل است که محصولات ايراني در اين بازار به گفته فعالان اقتصادي 20درصد گران‌‌‌تر از رقباي ديگر است. دليل قيمت بالاتر کالاهاي ايراني در بازارهاي صادراتي از جمله عراق نيز به سياست‌‌‌هاي ارزي کشور از جمله پيمان‌‌‌سپاري ارزي و اين موضوع بر مي‌‌‌گردد که صادرکنندگان مجبورند ارز حاصل از صادرات را ارزان‌‌‌تر بفروشند.
بررسي آمار صادرات به عراق به عنوان دومين بازار صادراتي کشور، حاکي از اين است که صادرات صنعتي به اين کشور شامل محصولات پليمري با سهم 11درصدي، صنايع غذايي با سهم 9درصدي و صنايع برق و الکترونيک با سهم 3درصدي است. اين در حالي است که صادرات صنعتي به چين به عنوان اولين بازار صادراتي کشور، سهم چنداني از آمار صادرات هشت‌ماهه نداشته است. صادرات صنعتي کشور به امارات به عنوان سومين بازار صادراتي کشور نيز تنها شامل صنايع شيميايي با سهم 6درصدي است. صادرات صنعتي ايران به ترکيه به عنوان چهارمين بازار صادراتي کشور نيز ناچيز بوده و اين کشور سهم چنداني از صادرات صنعتي کشور نداشته است. صادرات صنعتي به هند به‌عنوان پنجمين بازار صادراتي نيز تنها شامل صنايع شيميايي با سهم 4درصدي است. صادرات صنعتي به پاکستان به عنوان ششمين بازار صادراتي وضعيت نسبتا بهتري دارد. صادرات به اين کشور شامل صنايع غذايي با سهم 11درصدي و محصولات پليمري با سهم 10درصدي است. بررسي صادرات صنعتي به افغانستان به عنوان هفتمين بازار صادراتي کشور نيز نشان ميدهد صنايع غذايي و محصولات پليمري عمده‌‌‌ترين کالاي صادراتي صنعتي به اين کشور هر دو با سهم 11درصدي است. نساجي، پوشاک و کفش با سهم 7درصدي و صنايع شيميايي با سهم 3درصدي ديگر محصولات صنعتي صادراتي به اين کشور است. بررسي صادرات به عمان به‌عنوان هشتمين بازار صادراتي کشور حاکي از اين است که عمده‌‌‌ترين اقلام صادراتي به اين کشور شامل شمش فولاد و قير است و صادرات صنعتي عمده‌‌‌اي به اين کشور نداريم. صادرات صنعتي ايران به فدراسيون روسيه به عنوان نهمين بازار صادراتي نيز تنها شامل صنايع غذايي با سهم 8درصدي، خودرو و نيروي محرکه با سهم 6درصدي و شيميايي با سهم 4درصدي است. صادرات صنعتي به اندونزي به‌عنوان دهمين بازار صادراتي تقريبا صفر بوده است و بيش از 93درصد صادرات ايران به اين کشور شمش فولاد است.
سهم ناچيز صادرات فناوري
بررسي آمار صادرات همچنين حاکي از اين است که محصولات واسطه‌‌‌اي سهم ارزشي 85.2درصدي، محصولات مصرفي سهم 13.9درصدي و محصولات سرمايه‌‌‌اي سهم 0.9درصدي از صادرات هشت‌ماهه 1402 دارند. اين در حالي است که در مقايسه با هشت‌ماهه 1401، سهم ارزشي کالاهاي واسطه‌‌‌اي در صادرات 3درصد کاهش و سهم ارزشي کالاهاي مصرفي و سرمايه‌‌‌اي به ترتيب 15و 11درصد افزايش داشته است. از لحاظ وزني اما صادرات کالاهاي واسطه‌‌‌اي 29درصد افزايش و صادرات کالاهاي مصرفي يکدرصد کاهش نشان ميدهد. موضوع قابل تامل ديگر در بررسي آمار صادرات، سهم ناچيز صادرات محصولات با فناوري بالاست. در هشت‌ماهه 1402، صادرات فناوري سطح بالا تنها 0.1درصد از صادرت کشور و صادرات فناوري سطح پايين، 0.8درصد از صادرات کشور را شامل شده است. صادرات فناوري سطح متوسط، 30درصد، صادرات مبتني بر منابع 24درصد و صادرات محصولات اوليه 37درصد صادرات هشت‌ماهه امسال را شامل شده است.
واردات صنعتي در هشت‌ماهه 1402
بررسي سهم ارزشي بخش‌‌‌هاي عمده کالايي از واردات طي هشت‌ماهه سال 1402 حاکي از سهم 68درصدي بخش صنعت است. کشور در اين مدت 28ميليارد و 706ميليون دلار واردات صنعتي به وزن 6939هزار تن داشته که نسبت به هشت‌ماه مشابه سال 1401، از لحاظ ارزشي 19درصد و از لحاظ وزني 6درصد رشد نشان ميدهد و ارزش واحد واردات اين بخش نيز 12درصد افزايش داشته است. بررسي آمار واردات به تفکيک نوع کالا نيز حاکي از اين است که کالاهاي واسطه‌‌‌اي سهم ارزشي 72.4درصدي، کالاهاي سرمايه‌‌‌اي سهم 14.7درصدي و کالاهاي مصرفي سهم 12.8درصدي از واردات کشور در هشت‌ماهه 1402 داشته‌‌‌اند. اما ايران چه کالاهاي صنعتي را در هشت‌ماهه امسال وارد کرده است؟ بررسي آمار واردات صنعتي بيانگر اين است که خودرو و نيروي محرکه سهم 15.2درصدي، صنايع برق و الکترونيک سهم 13.7درصدي، ماشين‌‌‌سازي و تجهيزات سهم 9.7درصدي، شيميايي سهم 6.7درصدي، صنايع غذايي سهم 6.6درصدي، محصولات پليمري سهم 3.9درصدي، نساجي، پوشاک و کفش سهم 3.1درصدي، محصولات سلولزي سهم 3.1درصدي، تجهيزات پزشکي سهم 2.7درصدي، دارو سهم 2درصدي، لوازم خانگي سهم 1.3درصدي، ساير توليدات صنعتي سهم 0.1درصدي و صنايع ورزشي و خلاق سهم 0.1درصدي از واردات کشور در اين بازه زماني داشته‌‌‌اند.
مبادي وارداتي بخش صنعت
بررسي مبادي وارداتي بخش صنعت طي هشت‌ماهه 1402 نشان ميدهد، چين با سهم 36درصدي، عمده‌‌‌ترين مبدا وارداتي بخش صنعت است؛ اين در حالي است که ايران صادرات صنعتي عمده‌‌‌اي به اين کشور ندارد. امارات متحده عربي با سهم 30درصدي، ترکيه با سهم 10درصدي، آلمان با سهم 4درصدي، ايتاليا با سهم 2درصدي، هند با سهم يک‌درصدي و ساير کشورها با سهم 17درصدي، ديگر مبادي وارداتي بخش صنعت هستند.واردات صنعتي از امارات شامل صنايع برق و الکترونيک با سهم 22درصدي، خودرو و نيروي محرکه با سهم 9درصدي، ماشين‌‌‌سازي و تجهيزات با سهم 7درصدي، شيميايي با سهم 6درصدي و صنايع غذايي با سهم 6درصدي است. واردات صنعتي از چين شامل خودرو و نيروي محرکه با سهم 34درصدي، صنايع برق و الکترونيک با سهم 17درصدي، ماشين‌‌‌سازي و تجهيزات با سهم 12درصدي، شيميايي با سهم 7درصدي، محصولات پليمري با سهم 5درصدي و لوازم‌خانگي با سهم 3درصدي است. واردات صنعتي از ترکيه نيز شامل صنايع غذايي با سهم 17درصدي، خودرو و نيروي محرکه با سهم 12درصدي، ماشين‌‌‌سازي و تجهيزات با سهم 8درصدي، شيميايي با سهم 7درصدي و صنايع برق و الکترونيک با سهم 6درصدي است. واردات صنعتي از آلمان هم شامل ماشين‌‌‌سازي و تجهيزات با سهم 40درصدي، صنايع برق و الکترونيک با سهم 8درصدي، صنايع غذايي با سهم 8درصدي، خودرو و نيروي محرکه با سهم 7درصدي، تجهيزات پزشکي با سهم 7درصدي و شيميايي با سهم 6درصدي است.واردات صنعتي از هند نيز شامل شيميايي با سهم 15درصدي و صنايع غذايي با سهم5درصدي است. واردات صنعتي از روسيه شامل محصولات سلولزي با سهم 14درصدي، صنايع غذايي با سهم 6درصدي، ماشين‌‌‌سازي و تجهيزات با سهم 5درصدي و شيميايي با سهم 2درصدي است. واردات صنعتي از انگليس نيز شامل صنايع غذايي با سهم 7درصدي، صنايع برق و الکترونيک با سهم 2درصدي و دارو با سهم 2درصدي است. واردات صنعتي از هلند هم شامل صنايع غذايي با سهم 15درصدي، تجهيزات پزشکي با سهم 10درصدي و ماشين‌‌‌سازي و تجهيزات پزشکي با سهم 8درصدي است. واردات صنعتي از سوئيس نيز شامل صنايع غذايي با سهم 18درصدي، شيميايي با سهم 15درصدي، تجهيزات پزشکي با سهم 8درصدي و دارو با سهم 8درصدي است. واردات صنعتي از عمان نيز شامل صنايع غذايي با سهم 18درصدي و ماشين‌‌‌سازي و تجهيزات با سهم 3درصدي است.
