تاريک و روشن صادرات صنعتي
تاریخ انتشار : 1403/02/03
دنياي اقتصاد : صادرات صنعتي اگرچه در ۱۴۰۲ نسبت به سال قبل از لحاظ ارزشي افزايش ۱۰درصدي داشته است، اما بررسي‌‌‌ها حاکي از اين است که مقاصد صادراتي بخش صنعت همچنان محدود به چند کشور همسايه است. بخش صنعت در حالي سهم ۱۵درصدي از صادرات ۱۴۰۲ دارد که عراق با سهم ۴۵درصدي اصلي‌‌‌ترين مشتري کالاهاي صنعتي ايران است. بخش صنعت سهم ارزشي ۱۵درصدي از صادرات غيرنفتي ۴۹ميليارد و ۳۲۹ميليون دلاري در سال ۱۴۰۲ داشته است. بررسي صادرات غيرنفتي در سال ۱۴۰۲ به تفکيک بخشهاي عمده و مقايسه با سال قبل حاکي از اين است که صادرات بخش صنعت از لحاظ ارزش ۱۰درصد و از لحاظ وزن ۱۳درصد نسبت به سال گذشته افزايش داشته است. هرچند ارزش واحد صادرات اين بخش کاهش ۳درصدي داشته است. براين اساس صادرات بخش صنعت در ۱۲ماهه ۱۴۰۲، ۷ميليارد و ۶۳۲ميليون دلار به وزن ۷۱۸۰هزار تن بوده است. اين در حالي است که در سال ۱۴۰۱، صادرات اين بخش ۶ميليارد و ۹۴۲ميليون دلار به وزن ۶۳۳۵هزار تن بوده است.
براساس آمار تجارت در 12مـــــاهه 1402 عمده‌‌‌ترين صادرات صنعتي ايران که مربوط به محصولات پليمري است، ارزشي کمتر از 2ميليارد دلار و سهمي در حدود 4درصد از کل صادرات کشور دارد. صنايع غذايي و شيميايي نيز به عنوان دو گروه صنعتي‌‌‌اي که در رتبه‌‌‌هاي بعدي صادرات صنعتي کشور در سال 1402 قرار دارند، به ترتيب سهم ارزشي 3.7درصدي و 2.1درصدي از صادرات دارند. رقم صادرات اين دو گروه نيز به ترتيب يک‌ميليارد و 848ميليون دلار و يک‌ميليارد و 39ميليون دلار است. بررسي صادرات کالا به عراق به عنوان اصلي‌‌‌ترين مقصد کالاهاي صنعتي ايران نشان مي‌دهد که محصولات پليمري، صنايع غذايي و صنايع برق و الکترونيک که مجموعا سهم 23درصدي از صادرات 9ميلياردي به عراق دارند، عمده صادرات صنعتي به اين کشور هستند. نکته قابل تامل در اين زمينه اين است که صادرات به عراق به عنوان شريک دوم تجاري در 12ماهه 1402، از لحاظ ارزشي10درصد و از لحاظ وزني 3درصد نسبت به سال 1401 کاهش داشته است. از طرفي سهم صنعت از صادرات نزديک به 14ميلياردي به چين به عنوان شريک اول تجاري نيز قابل‌توجه نبوده است.
صادرات صنعتي در ايران
بررسي و تحليل داده‌هاي يونيدو در بخش شاخص‌هاي ظرفيت توليد حاکي از آن است که وضعيت خلق ارزش‌افزوده توليدات کارخانهاي و ميزان صادرات آن در مقايسه با کشورهاي حوزه سند چندان رضايت‌بخش نيست. همچنين شاخص عملکرد رقابت صنعتي (CIP) که توانايي کشورها براي توليد و صادرات محصولات کارخانهاي در جهت ارتقا و تاثير اقتصادي بر تجارت جهاني و ارزش‌افزوده محصولات کارخانهاي را مي‌‌‌سنجد، بيانگر اين است که ايران نسبت به برخي کشورهاي همسايه در اين زمينه دچار عقب‌‌‌ماندگي است. براساس گزارش مرکز پژوهش‌‌‌هاي مجلس، در حال حاضر حدود 45درصد از ارزش‌افزوده صنعتي ايران را توليدات صنعتي با فناوري متوسط و بالا تشکيل مي‌دهند و اين سهم طي دودهه اخير تقريبا در دامنه 40 تا 45درصد قرار داشته است. يونيدو رقابت صنعتي را ظرفيت کشورها براي حضور در بازارهاي داخلي و بين‌المللي و در عين حال توسعه بخش‌‌‌ها و فعاليت‌‌‌هاي صنعتي با ارزش‌افزوده و محتواي فناوري بالاتر تعريف مي‌کند. بر اين اساس بهبود رقابت‌‌‌پذيري صنعتي مستلزم دو مولفه اساسي توليد براي افزايش حضور در بازارهاي داخلي و بين‌المللي و افزايش محتواي فناورانه است. اولين مولفه بر افزايش ظرفيت و توليد و مولفه دوم بر کيفيت و توليد محصولات مبتني بر فناوري تمرکز دارد. اين در حالي است که آمارهاي تجارت همچنان از سهم پايين کالاهاي مبتني بر فناوري از صادرات کشور حکايت دارد.
سهم ناچيز صادرات کالاهاي با فناوري سطح بالا
بررسي صادرات به سطح فناوري محصولات طي سال 1402 حاکي از اين است که صادرات محصولات اوليه، به ارزش 17ميليارد و 766ميليون دلار و وزن 39.554هزار تن، سهم 36درصدي از صادرات داشته که نسبت به سال 1401، از لحاظ ارزشي 20درصد و از لحاظ وزني 16درصد کاهش داشته است. صادرات محصولات با فناوري سطح متوسط نيز با ارزش 14ميليارد و 575ميليون دلار و وزن 31.034هزار تن، سهم 30درصدي از صادرات 1402 داشته و در مجموع از نظر ارزشي نسبت به سال 1401، 8درصد کاهش و از نظر وزني 10درصد افزايش داشته است. صادرات مبتني بر منابع نيز در 12ماهه 1402، 12ميليارد و 317ميليون دلار به وزن 60.542هزار تن بوده که از لحاظ ارزشي 9درصد و از نظر وزني 37درصد افزايش داشته است. صادرات فناوري سطح پايين در سال 1402، 4ميليارد و 194ميليون دلار به وزن 5228هزار تن بوده که سهم 8درصدي از صادرات داشته و نسبت به سال 1401 از لحاظ ارزش افزايش يکدرصدي و از لحاظ وزن افزايش 8درصدي داشته است. صادرات محصولات فناوري سطح بالا نيز در 1402، 431ميليون دلار به وزن 38هزار تن بوده است که همچنان سهم 0.1درصدي از صادرات دارد و نسبت به سال قبل از لحاظ ارزش 2درصد افزايش و از لحاظ وزن 28درصد کاهش داشته است.
مقاصد صادراتي بخش صنعت
صادرات صنعتي در سال 1402 از نظر ارزش نسبت به سال قبل افزايش 10درصدي داشته است، اما بررسي‌‌‌ها حاکي از اين است که مقاصد صادراتي بخش صنعت همچنان محدود به چند کشور همسايه است. بررسي مقاصد صادراتي بخش صنعت طي سال 1402 نشان مي‌دهد که عراق با سهم 45درصدي اصلي‌‌‌ترين بازار کالاي صنعتي ايران است. بعد از عراق، افغانستان با سهم 10درصدي، پاکستان با سهم 7درصدي، امارات متحده عربي با سهم 7درصدي، ترکيه با سهم 5درصدي، فدراسيون روسيه با سهم 4درصدي، جمهوري‌آذربايجان با سهم 3درصدي، ترکمنستان با سهم 2درصدي و ساير کشورها با سهم 17درصدي قرار دارند.
بررسي‌‌‌ها حاکي از اين است که صادرات صنعتي به چين به‌عنوان اولين شريک تجاري محدود بوده است. صادرات صنعتي به عراق نيز شامل محصولات پليمري با سهم 11درصدي، صنايع غذايي با سهم 9درصدي و صنايع برق و الکترونيک با سهم 3درصدي است. صادرات صنعتي به امارات نيز شامل صنايع شيميايي با سهم 5درصدي است. صادرات صنعتي به هند هم مربوط به صنايع شيميايي با سهم 4درصدي است. صادرات به پاکستان نيز شامل صنايع غذايي با سهم 11درصدي است. صادرات به افغانستان نيز شامل صنايع غذايي با سهم 12درصدي، نساجي، پوشاک و کفش با سهم 7درصدي و صنايع شيميايي با سهم 3درصدي است. صادرات به فدراسيون روسيه هم شامل صنايع غذايي با سهم 7درصدي و خودرو و نيروي محرکه با سهم 7درصدي است.
ايران چه کالاهاي صنعتي صادر مي‌کند؟
بررسي صادرات به تفکيک بخشهاي عمده و گروه‌‌‌هاي کالايي طي سال 1402 و مقايسه با سال قبل نشان مي‌دهد که صادرات محصولات پليمري با سهم ارزشي 4درصدي از کل صادرات نسبت به سال قبل از لحاظ ارزشي 23درصد و از نظر وزني 28درصد افزايش داشته است. صادرات اين دسته از محصولات يک‌ميليارد و 944ميليون دلار به وزن 1660هزار تن بوده است. صادرات صنايع غذايي با سهم ارزشي 3.7درصد از کل صادرات کشور در رتبه دوم صادرات صنعتي قرار داشته که از لحاظ ارزشي 12درصد و از نظر وزني 19درصد نسبت به 1401 افزايش داشته است. صادرات صنايع غذايي در سال 1402، يک‌ميليارد و 848ميليون دلار به وزن 1962هزار تن بوده است. صنايع شيميايي با سهم ارزشي 2.1درصد از کل صادرات غيرنفتي، نسبت به سال 1401، از لحاظ ارزشي 17درصد و از نظر وزني 14درصد افزايش داشته است.
صادرات اين دسته از محصولات در سال 1402 يک‌ميليارد و 39ميليون دلار به وزن 2215هزار تن بوده است. صنايع نساجي، پوشاک و کفش در سال 1402، 772ميليون دلار به وزن 357هزار تن بوده که در مجموع سهم ارزشي 1.6درصدي از صادرات 1402 داشته است. صادرات اين دسته از محصولات از لحاظ ارزش صفر‌درصد و از نظر وزني يک‌‌درصد کاهش داشته است.
صنايع ماشين‌‌‌سازي و تجهيزات با سهم ارزشي يکدرصدي از صادرات، در 12ماه 1402، 472ميليون دلار به وزن 125هزار تن بوده که نسبت به سال 1401، 6درصد از لحاظ ارزشي کاهش و 7درصد از نظر وزني افزايش داشته است. صنايع برق و الکترونيک با سهم ارزشي 0.8درصدي از صادرات 12ماهه 1402، 415ميليون دلار به وزن 115هزار تن بوده که نسبت به سال 1401، از لحاظ ارزشي 8درصد و از نظر وزني 4درصد افزايش داشته است. صنعت لوازم‌خانگي نيز با سهم ارزشي 0.8درصدي از کل صادرات در سال 1402، 394ميليون دلار به وزن 281هزار تن بوده که نسبت به سال 1401، از لحاظ ارزشي و وزني کاهش يکدرصدي را ثبت کرده است. خودرو و نيروي محرکه با سهم ارزشي 0.6درصدي از کل صادرات در 1402، 290ميليون دلار به وزن 69هزار تن بوده که از لحاظ ارزشي 2درصد افزايش و از نظر وزني 21درصد کاهش داشته است. صادرات محصولات سلولزي با سهم ارزشي 0.4درصدي از ارزش صادرات در 12ماهه 1402، 221ميليون دلار به وزن 371هزار بوده که از نظر ارزشي 14درصد و از لحاظ وزني 17درصد کاهش را ثبت کرده است. صنايع دارو با سهم ارزشي 0.2درصدي از کل صادرات در 12ماهه 1402، 117ميليون دلار به وزن 3هزار تن بوده که نسبت به سال قبل از لحاظ ارزش 12درصد و از لحاظ وزن 24درصد افزايش داشته است.
صادرات صنايع ورزشي و خلاق در 12ماهه 1402 با سهم ارزشي 0.1درصدي از کل صادرات، 48ميليون دلار به وزن 17هزار تن بوده که تغيير چنداني نسبت به سال 1401 نداشته است. صادرات تجهيزات پزشکي با سهم ارزشي اندک از صادرات، 15ميليون دلار به وزن 3هزار تن بوده که از لحاظ ارزشي 40درصد کاهش و از نظر وزني 29درصد افزايش داشته است.
سهم يکدرصدي صادرات کالاهاي سرمايه‌‌‌اي
صادرات به تفکيک واسطه‌‌‌اي، سرمايه‌‌‌اي و مصرفي طي سال 1402 و در مقايسه با سال قبل نشان مي‌دهد که کالاهاي واسطه‌‌‌اي سهم ارزشي 83.7درصدي و سهم وزني 93درصدي داشته است. در مجموع صادرات کالاهاي واسطه‌‌‌اي 41.298ميليون دلار به وزن 126.807هزار تن بوده که نسبت به سال 1401، از لحاظ ارزشي 12درصد کاهش و از نظر وزني 10درصد افزايش داشته است. صادرات کالاهاي مصرفي در سال 1402 با سهم 15.3درصدي از لحاظ ارزشي و سهم 6.9درصدي از نظر وزني، 7ميليارد و 534ميليون دلار به وزن 9.455هزار تن بوده که نسبت به سال قبل، 15درصد از لحاظ ارزشي و 7درصد از لحاظ وزني افزايش داشته است. صادرات کالاهاي سرمايه‌‌‌اي در سال 1402 نيز به ارزش 469ميليون دلار و وزن 143هزار تن، سهم ارزشي يکدرصدي و سهم وزني 0.1درصدي از صادرات داشته که نسبت به سال 1401 از لحاظ ارزشي 10درصد و از نظر وزني 15درصد کاهش داشته است.
