فاجعه اقتصاد آفلاين
تاریخ انتشار : 1401/07/23
دنياي‌اقتصاد : فعالان اقتصادي و کارشناسان بخش‌هاي مختلف اقتصاد ايران تعبيري که از «وضعيت زندگي بدون اينترنت» براي کسب‌وکارها دارند، «باخت بزرگ توليد به فيلترينگ» است. «دنياي‌اقتصاد» با دو هدف «شناسايي» همه ابعاد خسارت «زلزله فيلترينگ بر اقتصاد» و همچنين «اعلام» آنها به سياستگذار براي برون‌رفت از اين فاجعه اقتصادي، اوضاع بازارهاي مختلف و شرايط اين روزهاي سرمايه‌گذاري، توليد و فروش را بررسي کرده‌است. نتايج اين بررسي-از شرکت‌هاي بزرگ تا استارت‌آپ‌ها و در نهايت کسبوکارهاي خرد- نشان مي‌دهد «ادامه حيات در اقتصاد منهاي اينترنت، براي فعالان اقتصادي غيرممکن است» و تداوم محدوديت و اختلال در شبکه‌هاي مجازي، نه تنها اعتبار صنعتگران و تجار در بازارهاي جهاني را تحت تاثير قرار مي‌دهد که اين تحديد اينترنت خود باعث تهديد رشد اقتصادي خواهد شد. قطع اينترنت، توليد در نيمي از بخش‌هاي اقتصاد ايران را محدود مي‌کند؛ به‌طوري‌که نرخ رشد اقتصادي به‌طور چشمگيري کاهش مي‌يابد. دراين‌باره ۴۰ فعال اقتصادي در نظرسنجي «دنياي‌اقتصاد» آسيب‌هاي به‌وجودآمده در بخش توليد طي هفتههاي اخير را تشريح کردند. در بازار مسکن نيز فيلترينگ باعث تشديد ابررکود شده است و بازار سرمايه هم در اقتصاد آفلاين در کوتاه‌مدت از سمت تقاضا، آسيب خواهد ديد.
«دنياي‌اقتصاد» ابعاد خسارت زلزله فيلترينگ بر بازارها را بررسي مي‌کند؛ «توليد منهاي اينترنت» از نگاه ۴۰ فعال اقتصادي
فاجعه اقتصاد آفلاين
فيلتر توليد با قطع اينترنت
تاريخ چاپ: ۱۴۰۱/۰۷/۲۳
شماره خبر: ۳۹۰۷۶۶۵
دنياي‌اقتصاد : فعالان اقتصادي و کارشناسان بخش‌هاي مختلف اقتصاد ايران تعبيري که از «وضعيت زندگي بدون اينترنت» براي کسب‌وکارها دارند، «باخت بزرگ توليد به فيلترينگ» است. «دنياي‌اقتصاد» با دو هدف «شناسايي» همه ابعاد خسارت «زلزله فيلترينگ بر اقتصاد» و همچنين «اعلام» آنها به سياستگذار براي برون‌رفت از اين فاجعه اقتصادي، اوضاع بازارهاي مختلف و شرايط اين روزهاي سرمايه‌گذاري، توليد و فروش را بررسي کرده‌است. نتايج اين بررسي-از شرکت‌هاي بزرگ تا استارت‌آپ‌ها و در نهايت کسبوکارهاي خرد- نشان مي‌دهد «ادامه حيات در اقتصاد منهاي اينترنت، براي فعالان اقتصادي غيرممکن است» و تداوم محدوديت و اختلال در شبکه‌هاي مجازي، نه تنها اعتبار صنعتگران و تجار در بازارهاي جهاني را تحت تاثير قرار مي‌دهد که اين تحديد اينترنت خود باعث تهديد رشد اقتصادي خواهد شد. قطع اينترنت، توليد در نيمي از بخش‌هاي اقتصاد ايران را محدود مي‌کند؛ به‌طوري‌که نرخ رشد اقتصادي به‌طور چشمگيري کاهش مي‌يابد. دراين‌باره ۴۰ فعال اقتصادي در نظرسنجي «دنياي‌اقتصاد» آسيب‌هاي به‌وجودآمده در بخش توليد طي هفتههاي اخير را تشريح کردند. در بازار مسکن نيز فيلترينگ باعث تشديد ابررکود شده است و بازار سرمايه هم در اقتصاد آفلاين در کوتاه‌مدت از سمت تقاضا، آسيب خواهد ديد.
قطع اينترنت چطور ميزان توليد را کم مي‌کند؟ بررسي «دنياي‌اقتصاد» نشان مي‌دهد که مکانيزم اثر قطع اينترنت بر واحدهاي صنعتي بسيار متنوع و پيچيده است و در هر رشته فعاليت يا حتي واحد صنعتي، عمق و دامنه متفاوتي دارد. گفت‌‌‌وگو با صنعتگران، برخي فعالان بخش خصوصي و اعضاي اتاق‌بازرگاني ايران حاکي از اثرگذاري قطع اينترنت بر واحدهاي توليدي از سه‌مسير متفاوت است. در مسير نخست، قطع اينترنت موجب خواهد شد تا محصول در جريان ساخت و توليد دچار مشکل شود و صنعت را از اين ناحيه تحت فشار قرار دهد. اين معضل عمدتا در صنايعي نظير نساجي که دستگاه‌‌‌هاي ريسندگي از طرح‌‌‌هاي خاصي براي توليد پارچه استفاده مي‌کنند يا در صنايع لبنيات، به‌ويژه توليد شير که نيازمند پايش بسيار دقيق است يا در صنايع فولاد که محصول نهايي بايد به سطح مشخصي از مقاومت برسد يا بخش دارو که حين توليد، نظارت هوشمند بر محصول نهايي يک مساله حياتي است، بيشتر ديده مي‌شود. در عين حال به گفته برخي از فعالان بخش کشاورزي و آن‌دسته از فعاليتهاي توليد محصولات کشاورزي که در آن سمپاشي مزرعه با پهپاد انجام مي‌شود يا آن بخش از فعاليت معدني که سنجش و اکتشاف هوايي در آن پيوسته صورت مي‌گيرد، از قطعي اينترنت ضربه ديده‌‌‌اند.
در مسير دوم، قطع اينترنت بر تمام فرآيندهاي بيرون از کارخانه، اعم از تامين، توزيع، فروش يا دريافت سفارش، ترخيص کالا، قطعات و مواد از گمرک يا مسائل ارزي در بانک‌مرکزي تاثير مي‌‌‌گذارد؛ مواردي که بنا به تاکيد عمده فعالان اقتصادي زمينه ناامني سرمايه‌گذاري به دليل ناتواني واحدهاي صنعتي براي برنامه‌‌‌ريزي به‌منظور پاسخگويي به سفارش‌ها يا تلاش براي تامين نيازهاي توليد را ايجاد کردهاند.
سومين ضربه قطعي اينترنت به توليد که قطعا اثرات مخربي نظير افزايش بيکاري و کاهش رفاه ملي را در پي دارد، افت تقاضا و کاهش توليد در ماه‌‌‌هاي آتي است که زمينه کاهش سود و حتي افزايش زيان توليدکنندگان را فراهم مي‌کند؛ موضوعي که همين حالا در صنعت غذا خود را نشان داده است. به گفته برخي از فعالان صنعت غذا، مهرماه در هر سال موعد رشد توليد به دليل بازگشايي مدارس است؛ اما امسال به دليل نوسانات در بازگشايي و برگزاري کلاس‌‌‌هاي آموزشي در سطح مدارس و دانشگاه‌‌‌ها، افت سفارش‌ها کاملا محسوس است و دست‌کم تا اين لحظه، ميزان تقاضاي صنعت غذا حتي از مهرماه سال قبل که کرونا وضعيت سختي را به کشور تحميل کرده بود، کمتر است يا در همان ميزان باقي مانده است.
پاسخ‌‌‌دهندگان «دنياي‌اقتصاد» که از صنايعي همچون توليد وسايل سرمايشي و گرمايشي، قطعه و مجموعه‌‌‌هاي خودرويي، مواد غذايي و نوشيدني، لوازم‌خانگي، صنعت روغن، ماشين‌آلات صنايع فرش و پارچه و نيز صنعت سيم و کابل هستند، عموما تاکيد دارند از آنجا که مشخص نيست چه زمان اينترنت قطع و چه زمان وصل مي‌شود، توليدکننده در بحراني گرفتار شده است که پيش‌بيني و کنترل آن ممکن است. تاکيد عمده افراد اين است که حتي اگر اينترنت به طور کامل قطع بود، زيان آن کمتر بود؛ چرا که دستور تعطيلي خط از هرگونه زيان ورود مواد اوليه به خط جلوگيري مي‌کند حال آن که در وضعيت فعلي که صنايع با شرايط نه‌چندان مناسبي روبه‌رو هستند، وزن زيان را در کل فعاليت سالانه شرکت بالا مي‌‌‌برد. درخواست صنعتگران عموما اين است که به‌واسطه مسائلي که ارتباط چنداني به صنايع ندارد، اينترنت که مجراي خلاقيت و ارتباط است قطع نشود. جالب اينکه اين گفته را به شکل ديگري، معاون مرکز پژوهشهاي اتاق بازرگاني ايران هم مطرح کرده است. منيره اميرخانلو، معاون مرکز پژوهشهاي اتاق ايران مي‌‌‌گويد: اينترنت با قطعي و اختلالاتي مواجه شده و بر کسب‌وکارها تاثير گذاشته است و گزارش شامخ هم اين موضوع را تاييد مي‌کند. در شهريور سوالي از کسب‌وکارها پرسيديم که پيش‌بيني مي‌کنيد در ماه آينده ميزان فعاليت‌هايتان چطور باشد؟ بخش خدمات پيش‌بيني کاهش فعاليت‌ها را داشتند. بازخوردهايي که از شرکت‌هاي خدماتي داشتيم اين بود که به دليل اختلالاتي که در اينترنت رخ داده، سرعت انجام فعاليت‌ها در ارائه خدمات، کند شده است. اين موضوع در بخش‌هاي حمل‌ونقل و گردشگري بيشتر بوده است. به گفته اميرخانلو، اگر روند اختلال در اينترنت و فيلترينگ ادامه‌دار شود، در بخش خدمات با کاهش ميران فعاليت‌ها مواجه خواهيم بود. او مي‌افزايد: در گزارش سازمان‌هاي ديگر هم اين موضوع تاييد شده است و گفته مي‌شود معيشت حدود ۹ميليون خانوار ايراني بر اثر اختلال در اينترنت و فيلترينگ شبکه‌هاي اجتماعي به خطر افتاده و روزانه ۱۱۰ميليون تومان به آنها خسارت وارد شده است. معاون مرکز پژوهشهاي اتاق ايران عنوان مي‌کند: با تداوم اين روند بخش‌هاي خدماتي پيش‌بيني رکود را در فعاليتهاي خود دارند. در کنار بخش خدمات نيز نااطميناني‌اي که دسترسي به اينترنت و سرويس‌هاي مبتني بر آن براي کسب‌وکارها و مشتريان ايجاد کرده است ميتواند آثار منفي براي سرمايه‌گذاري و به‌خصوص در زمينه آي‌سي‌تي داشته باشد که اثر آن در وضعيت کلان اقتصادي قابل مشاهده است.
تصوير واضح قطع‌شدن اينترنت
يک فعال صنعت لوازم‌خانگي درباره وضعيت توليدکنندگان در روزهاي اخير مي‌‌‌گويد: آنچه اين روزها توان‌‌‌فرساست، مشکلي است که در بخش تامين بر صنعت لوازم‌خانگي حاکم شده و موجبات افزايش هزينه ارتباط، اختلال در تامين و مشکلات در سفارش‌‌‌گيري را ايجاد کرده است. به گفته اين فعال صنعتي، خطوط توليد و دستگاه‌‌‌هاي مونتاژ به دو دليل مدت‌‌‌هاست به اينترنت داخلي شرکت‌ها و خطوط LAN وصل شده‌‌‌اند و از اين نظر مشکلي وجود ندارد. چون کشور تجربه حمله سايبري را داشته و قبلا نيز مساله قطع اينترنت رخ داده اغلب شرکت‌ها مگر آنها که از بازوهاي روباتيک بسيار پيشرفته استفاده مي‌کنند، با چالش قطعي اينترنت در خط توليد روبه‌رو نيستند؛ اما تداوم اختلال در بخش تامين، سفارش و فروش ميتواند زمينه کاهش درآمد و افت توليد را ايجاد کند.
يکي از توليدکنندگان باسابقه اين بخش هم که شرکت متبوعش بيش از ۶دهه است در بخش سرمايشي و گرمايشي فعاليت دارد، به «دنياي‌اقتصاد» مي‌‌‌گويد: تعجب مي‌‌‌کنم چرا کسي به وضعيت فعلي رسيدگي نمي‌‌‌کند؟ اينترنت روغن تسهيلگر تمام صنايع است و قطع آن چرخ بخش صنعت را از حرکت بازمي‌دارد. البته واقعا اگر اين درک در بين سياستگذاران وجود ندارد که چه ضربه‌‌‌اي از ناحيه يک‌ماه قطعي اينترنت به اقتصاد وارد شده، همان بهتر که ما نيز حرفي نزنيم؛ چرا که امروز ديگر نمي‌‌‌توان به عصر تلکس و فکس برگشت. امروز توليدکننده صنعت غذا که در کار ساخت ماکاروني است بايد در لحظه قيمت گندم را داشته باشد تا بداند به چه بهايي محصولش را بفروشد. براي ساير صنايع هم قيمت مواد اوليه و کاموديتي‌‌‌ها مهم است. ولي قطعي اينترنت سبب شده است تا شفافيت و دسترسي به اطلاعات در صنايع کمرنگ شود. صريح بگويم امروز هستي مملکت به اينترنت وابسته است و اين روالي جهاني است. کسي که واقعيتي اينچنيني را نمي‌‌‌پذيرد و مي‌‌‌خواهد از کنار اين موضوع بگذرد، قطعا به گزارش‌‌‌دهي ما نيازي ندارد. مثلي هست که شما مي‌‌‌توانيد کسي را تا لب آب ببريد اما نمي‌‌‌توانيد به زور او را مجبور به نوشيدن آب کنيد. وضعيت ما نيز همين‌‌‌گونه است. اين صنعتگر تاکيد مي‌کند: اگر اينترنت وصل نشود دنيا به آخر نمي‌رسد؛ اما قطعا سرعت به قهقرا رفتن صنايع و کل اقتصاد سريع‌‌‌تر مي‌شود.
يک فعال صنعت روغن نيز با اشاره به تاثير غيرمستقيم قطع‌شدن اينترنت در حوزه فعاليت خود به «دنياي‌اقتصاد» گفت: خطوط توليد ما اثري از قطع اينترنت نديده‌‌‌اند؛ چون در خطوط ما روبات وجود ندارد اما اينگونه نيست که بر کل فعاليت اقتصادي اين صنعت اثر نگذاشته باشد. قطعا برخي از صنايع از جمله صنعت دارو فشار بالايي را از ناحيه قطع اينترنت دريافت کردهاند. اما کل صنايع به دليل کندي و قطع اينترنت و تاثيري که بر شبکه داخلي داشته، زير فشار هستند و از اين ناحيه ضربه ديده‌‌‌اند. در عين حال کاهش سرعت اينترنت زمينه‌‌‌ساز کاهش سرعت انتقال اطلاعات بوده و بر سامانه‌‌‌هاي گمرکي يا سامانه‌‌‌هاي رسمي نهادهايي نظير صمت يا بانک مرکزي که بايد در بستر آنها داده جابه‌جا شود، اثر سوء مي‌‌‌گذارد. در اين خصوص، فعالان صنعت خودرو و قطعات وابسته نيز تاکيد دارند با وجود نامشخص بودن اثر قطعي اينترنت بر خطوط توليد در هفتههاي گذشته، مشکلاتي جدي در زمينه ارتباطات، تامين و ثبت‌سفارش براي سازندگان مجموعه‌‌‌هاي خودرويي و حتي خودروسازان شکل گرفته است. البته فعلا گزارشي از بحران در خط توليد مشاهده نشده است؛ اما نمي‌‌‌توان اين ادعا را هم مطرح کرد که خطوط توليد ضربه نديده‌‌‌اند. بنابراين بايد مدتي منتظر اطلاعات تکميلي ماند. نگاهي به آنچه در طول چهار هفته گذشته بر کسبوکارهاي صنعتي و معدني گذشته است نشان مي‌دهد سياستگذار در صورتي که به پرونده قطع يا تحديد اينترنت رسيدگي نکند، فلج مقطعي برخي اندام‌هاي اقتصاد ايران به بحراني تمام‌‌عيار بدل خواهد شد. در ساليان اخير اقتصاد کشور با چالش‌‌هاي بسيار اعم از افول تشکيل سرمايه، قفل شدن نظام بانکي، تحريم، و مساله مداخلات دولتي در توليد و تجارت روبه‌رو بوده و همين مسائل بخش زيادي از بنيه کشور را گرفته‌‌اند. در اين شرايط ورود فعاليت اقتصادي به فاز آفلاين ميتواند وخامت حال بيمار را دوچندان کرده و شرايط را براي يک رکود توليد بلندمدت مهيا کند. پديده هم‌‌آيندي بحران‌‌ها در اقتصاد که پيش‌تر در کشورهايي نظير آرژانتين، ترکيه، شرق آسيا و اروپاي شرقي فجايع بسياري رقم زده، ممکن است به دليل جيره‌‌بندي اينترنت در ايران نيز تکرار شود. از آنجا که اينترنت يکي از مسيرهاي اصلي تخريب خلاق در اقتصاد است، و اقتصاد ايران طي ساليان اخير از اين مسير بهره‌‌وري مناسبي را تجربه کرده و اقتصاد اطلاعات يکي از مسيرهاي اصلي جذب سرمايه، ايجاد اشتغال و رشد رفاه بوده، تداوم تحديد و مسدودسازي اينترنت چيزي جز گرفتن «خلاقيت» از صنعتگران نيست. در واقع سياست کنوني سياستگذار، نه تسهيل مسير براي «تخريب خلاق» بلکه گام گذاشتن در مسير تخريب خلاقيت است؛موضوعي که نتيجه نهايي آن چيزي جز نابودي بخش دانش‌‌بنيان اقتصاد ايران نيست.
