۱۲پيشران انقلاب چهارم
تاریخ انتشار : 1401/09/22
دنياي‌اقتصاد : صنايع ايران از انقلاب چهارم جا مانده‌اند. اين وضعيت نيز معلول فقدان يک چارچوب منسجم در فضاي سياستگذاري صنعتي کشور است. در همين راستا دکتر فرهاد نيلي در يک نشست از ۱۲نيروي پيشران فناوري ياد کرده است. اين اقتصاددان که معتقد است فناوري، ناممکنها را ممکن خواهد کرد و اين‌گونه تاثير خود را بر کسبوکارها خواهد گذاشت، نيروهاي پيشران را «بهتر شدن»، «هوشمندسازي»، «جريان داشتن»، «نمايش دادن»، «دسترسي»، «اشتراکگذاري»، «غربالگري»، «بازآرايي»، «تعامل»، «پيگيري»، «پرسشگري» و «آغاز کردن» معرفي مي‌کند.
راز بي‌‌‌بهرگي ايران از صنايع جهاني چيست؟ صنايع در ايران، عموما در سطح پاييني از تکنولوژي، به توليد مشغول هستند و توليدات کشور هم به‌‌‌ندرت توان رقابت با محصولات اروپايي، آمريکايي و حتي آسيايي در بازارهاي جهاني را دارند. با وجود اينکه در چند سال اخير، ايران تلاش کرده در برخي از صنايع، به پيشرفتي نسبي برسد و حتي در توليد محصولات صنايع شيميايي و معدني هم بهبودهايي حاصل شده است، اما همچنان بخش عمده صنايع ساخت و توليد کشور با محصولات روز جهان که در بازارهاي جهاني حاضرند، قادر به رقابت نيستند.
از سوي ديگر هم توليدات کشور در دامنه محدودي از مواد اوليه و فلزات اساسي يا قطعات ساده و توليدات با پيچيدگي اندک باقي مانده است. در واقع، نبود فناوريهاي پيشرفته، غفلت از فراگيري روش‌هاي تازه و نوآورانه در کنار نبود فناوريهاي جديد، موجب مانعي براي جلورفت صنايع در ايران شده است. کارشناسان معتقدند که اين وضعيت، معلول فقدان چارچوب منسجم در فضاي سياستگذاري در صنعت ايران است که در نهايت هم سبب نبود فناوري در صنايع و استفاده از روش‌هاي قديمي و سنتي شده است. اين در حالي است که در دنياي جديد، فناوري، با ممکن کردن ناممکنها، تاثير خود را بر کسبوکارها نشان ميدهد. از سوي ديگر، کسبوکارها هم با عرضه محصولات جديد بر مصرفکننده تاثير ميگذارند.
بهتر شدن، هوشمندسازي، جريان داشتن، نمايش دادن، دسترسي، اشتراکگذاري، غربالگري، بازآرايي، تعامل، پيگيري، پرسشگري و آغاز کردن، عناويني هستند که براي ۱۲نيروي پيشران فناوري است که از سوي فرهاد نيلي در يک نشست، مطرح شده است. اين نيروهاي پيشران بر فناوري، کسب‌وکار و سبک زندگي تاثير ميگذارند و تاثيرات متقابلي بر يکديگر دارند.جمعيت ايران حدود ۱/ ۱درصد جمعيت دنياست؛ اما نسبت به هدف‌گذاري کسب يک‌درصدي از سهم اقتصاد جهاني بسيار دور است. در شاخص جهاني رقابتپذيري استعدادها در سال ۲۰۲۱ ايران در ميان ۱۳۴کشور، در رتبه ۱۰۰ قرار گرفته است. اين در حالي است که با توجه به افزايش سهم فناوري در دنيا، سهم کشور از اقتصاد جهاني همواره در حال کاهش است.
12نيروي پيشران فناوري
موسسه مطالعات و پژوهش‌هاي بازرگاني نشستي تحت عنوان «توسعه صنعتي در ميانه انقلاب صنعتي و انقلاب ديجيتال» برگزار کرده است. در اين نشست، فرهاد نيلي، عضو هيات‌علمي دانشگاه صنعتي‌شريف، به تشريح کلان‌روندهاي فناوري و معرفي ۱۲نيروي پيشران فناورانه در انقلاب صنعتي چهارم پرداخت و گفت: اين ۱۲نيروي فناورانه توسط پژوهشگري با نام کوين کلي، در کتابي با عنوان «آينده نزديک: درک ۱۲نيروي فناورانه که آينده‌مان را رقم ميزنند» مطرح شده است. به گفته نيلي، فناوري، ناممکنها را ممکن ساخته و اين‌گونه تاثير خود را بر کسبوکارها نشان ميدهد.
از سوي ديگر، کسبوکارها هم با عرضه محصولات جديد بر مصرفکننده تاثير ميگذارند. وي ادامه داد: عناويني که براي اين ۱۲نيروي پيشران از سوي محقق مطرح شده است عبارتند از: بهتر شدن، هوشمندسازي، جريان داشتن، نمايش‌دادن، دسترسي، اشتراکگذاري، غربالگري، بازآرايي، تعامل، پيگيري، پرسشگري و آغاز کردن. وي با بيان اينکه اين نيروهاي پيشران بر فناوري، کسب‌وکار و سبک زندگي تاثير ميگذارند و مي‌‌‌توانند به طور کلي پارادايم‌‌‌هاي حاکم بر زندگي افراد جامعه را تحت‌تاثير قرار دهند، افزود: همچنين اين سه‌گانه تاثيرات متقابلي روي يکديگر دارند. تاثير فناوري بر محيط کسب‌وکار از طريق تبديل ناممکنها به ممکن‌‌‌ها خواهد بود.
تاثير متقابل کسب‌وکار بر فناوري از طريق تقاضا براي نوآوري‌‌‌هاي ثانويه خواهد بود. همچنين کسبوکارها بر مصرف‌کننده‌‌‌ها با عرضه محصولات جديد يا تغيير محصولات فعلي تاثير ميگذارند و در عوض مصرف‌کننده‌‌‌ها بر کسبوکارها با تغيير سبک زندگي تاثير ميگذارند. وي تصريح کرد: تاثيرگذاري‌‌‌هاي متقابل همواره با گذشت زمان، تحولاتي را در سطح زندگي مردم ايجاد مي‌کنند. طبق نظر محقق در اين کتاب، توجه و آگاهي نسبت به ۱۲نيروي پيشران معرفي‌شده، ميتواند جوامع را به سوي آينده پيش‌بيني‌پذير سوق دهد. در واقع آينده از آن کساني است که اين روندهاي فناوري را بشناسند و به جاي مقابله با آنها، همراهشان باشند. بنابراين توجه به ارکان و ابعاد آنها بسيار کليدي خواهد بود.
نيلي اظهار کرد: اين نيروهاي پيشران، کنش‌‌‌هاي درحال شتاب‌گرفتن و فرآيندهايي هستند که به جاي سرشت جامعه، ريشه در سرشت فناوري دارند. روندهاي ماندگار تا سال ۲۰۵۰ از ريشه‌‌‌هاي فناوري ديجيتال جوانه ميزنند. اولين نيروي فناورانه پيشران معرفي‌شده مربوط به‌عنوان «بهتر شدن» است. ناخشنودي از فناوري‌‌‌ها ميتواند آغازگر نبوغ و رشد در ايجاد فناوريهاي بهتر باشد و اين فرصتي براي تغيير است. بنابراين در انقلاب صنعتي چهارم اين فرهنگ ناخشنودي مستمر، نهادينه شده است و جهان را به سمت بهبودي مستمر سوق ميدهد.
وي ادامه داد: جهان بدون خشنودي به جهاني آرماني و راکد تبديل خواهد شد و اين موضوع ضدتغيير تلقي مي‌شود. بنابراين با ناخشنودي مستمر مي‌‌‌توان به به‌‌‌روزرساني بي‌‌‌پايان و بهتر شدن ابدي در فناوري‌‌‌ها دست يافت. عضو هيات‌علمي دانشگاه صنعتي‌شريف، با اشاره به اينکه امروزه دنيايي از اطلاعات درحال توليد هستند که مي‌‌‌توانند ثروتي عظيم براي جهانيان باشند، گفت: اين ثروت فراگير از اطلاعات در کمتر از ۲۵سال اخير ساخته شده است که بسيار بيشتر از اطلاعات ساخته‌شده در ۲۵۰سال قبل از خود است. عضو هيات علمي دانشگاه صنعتي‌شريف افزود: نيروي پيشران فناورانه دوم معرفي‌شده «هوشمندسازي» است. طبق نگاه محقق، براي «تغيير همه‌چيز»، هيچ‌چيز به ارزاني، نيرومندي و فراگيري هوش مصنوعي و مهم‌تر از هوشمندتر کردن يک وسيله غيرهوشمند نيست. بنابراين افزودن ميزان ناچيزي هوش مفيد به فرآيند، بهرهوري آن را ارتقا ميدهد و در فرآيندهاي تکراري ميتواند معجزه کند.
وي با بيان اينکه بنگاه‌‌‌هاي بزرگ نيز بر اهميت هوش مصنوعي پي برده‌اند و در حال سرمايه‌گذاري روي اين موضوع هستند، گفت: براي مثال شرکت گوگل با خريد شرکت‌هاي هوش مصنوعي جزو سرمايه‌گذاران و بازيگران بزرگ اين حوزه شده است. هر بار که عبارتي را در گوگل جست‌وجو يا روي لينکي در نتايج کليک مي‌‌‌کنيد، به هوش مصنوعي گوگل آموزش مي‌‌‌دهيد. اين را با اين عدد مقايسه کنيد که روزانه ۳ميليارد جست‌وجو در شبکه گوگل صورت مي‌‌‌پذيرد. نيلي افزود: هوش مصنوعي در آينده، به جاي مجموعه‌‌‌اي از ماشين‌‌‌هاي مستقل، سرويسي ارزان، قابل اتکا و کاربردپذير در صنعت و زندگي، روي شبکه ابري مانند الکتريسيته، ضريب هوشي به اندازه نياز در اختيار متقاضيان قرار خواهد داد و اين ميتواند تحولي شگرف در زندگي افراد ايجاد کند.
توسعه صنعتي در ميانه انقلاب صنعتي و ديجيتال
رئيس سابق مرکز توسعه فناوري و صنايع پيشرفته وزارت صنعت، معدن و تجارت و همچنين مدير فعلي پروژه ظرفيت‌سازي در انقلاب صنعتي چهارم، در ادامه اين نشست به وضعيت اقتصادي در کشور و بيان کليات انقلاب صنعتي چهارم و تاثيرات آن بر سطح ملي و بنگاهي در کشور پرداخت. حسن آقاکثيري، با بررسي روند رشد توليد ناخالص داخلي ايران، بر کاهش ميزان آن از حدود ۴۸۶ميليارد دلار در سال ۲۰۱۷ به ۲۳۱ميليارد دلار در سال ۲۰۲۰، اشاره و آن را هشدار جدي براي اقتصاد ايران تلقي کرد. رئيس سابق مرکز توسعه فناوري و صنايع پيشرفته وزارت صنعت، معدن و تجارت با اشاره به سخنان رئيس اتاق بازرگاني ايران گفت: اقتصاد ايران در سال گذشته، نيمي از اقتصاد امارات و يک‌سوم اقتصاد ترکيه يا عربستان بوده که ميزان نگران‌کننده‌اي است.
کمرنگ‌شدن نقش منابع طبيعي و لزوم توجه به حوزههاي جديد و همگامي با انقلاب صنعتي چهارم، ميتواند جبران‌‌‌هاي اقتصادي را به همراه داشته باشد. طبق آمار گمرک در سال ۱۴۰۰، صادرات غيرنفتي کشور حدود ۴۹ميليارد دلار و واردات آن حدود ۵۳ ميليارد دلار بوده و ميزان واردات از صادرات در اين حوزه پيشي گرفته است. به گفته او، اشتغال و معيشت، بحران آب، خشکسالي، مهاجرت گسترده متخصصان، افزايش سن و پيري جمعيت و صندوق‌هاي بازنشستگي ابرچالش‌هاي اقتصادي کشور هستند که بايد مورد توجه قرار گيرند. رتبه ايران در شاخص جهاني رقابتپذيري در سال ۲۰۲۰-۲۰۱۹ در کشورهاي منطقه از بين ۲۰ کشور ۱۷ بوده است. البته وضعيت در حوزه شاخص جهاني نوآوري بهتر بوده و رشد هفت‌پله‌اي در سال اخير داشته است. رئيس سابق مرکز توسعه فناوري و صنايع پيشرفته وزارت صنعت، معدن و تجارت ادامه داد: همچنين در شاخص جهاني رقابتپذيري استعدادها (GTCI)، در سال ۲۰۲۱ ايران در ميان ۱۳۴ کشور، حائز رتبه ۱۰۰ بوده است. اين شاخص به تعريف مجموعه سياست‌‌‌ها و روش‌هايي که يک کشور را قادر مي‌‌‌سازد تا سرمايه انساني را که موجب بهرهوري مي‌شود توسعه، جذب و تقويت کند، مي‌‌‌پردازد.
آقاکثيري با بيان اينکه با توجه به افزايش سهم فناوري به‌ويژه فناوريهاي انقلاب صنعتي چهارم در دنيا، حتي با وجود حفظ سهم GDP، سهم کشور از اقتصاد جهاني همواره در حال کاهش است، افزود: در حالي که ما حدود ۱/ ۱درصد جمعيت دنيا را داريم، نسبت به هدف‌گذاري کسب يک‌درصدي از سهم اقتصاد جهاني بسيار دور هستيم. بنابراين براي افزايش توليد و اشتغال و رفاه عمومي لازم است کيک اقتصادي خود را بزرگ‌تر کنيم. وي کمرنگ شدن مشکل سهم منابع، نهادينه‌شدن حقوق مالکيت فکري، اثربخشي دانش، متفاوت شدن ماهيت رقابت، درهم تنيده‌شدن زنجيره‌هاي ارزش، تجارت اطلاعات و مبادلات هوشمند را از جمله راهکارهاي لازم براي افزايش توليد و اشتغال دانست. مدير پروژه ظرفيت‌سازي در انقلاب صنعتي چهارم حوزههاي تاثيرپذير در انقلاب صنعتي چهارم را شامل عناويني از جمله خدمات و مدل‌هاي کسب‌وکار، زنجيره ارزش صنايع، اطمينان و بهرهوري، مهارت و تحصيلات کارکنان، امنيت فناوري اطلاعات، ايمني ماشين‌ها و چرخه حيات محصول عنوان کرد. آقاکثيري با اشاره به نقش کليدي فناوريهاي انقلاب صنعتي چهارم در سطح اقتصاد جهاني بر لزوم توجه بيشتر در صنايع کشور بر آنها تاکيد کرد.
در انتهاي اين نشست احمد تشکيني، رئيس موسسه مطالعات و پژوهش‌هاي بازرگاني بر پيوند قوي مباحث اقتصادي و حوزه فناوري تاکيد و مهم‌ترين عامل پيوند اين دو را اطلاعات ذکر کرد و ادامه داد: اقتصاد همواره به اين اطلاعات نياز دارد و امروزه فناوري بر خلق حداکثري آن تاثير‌گذار است. بنابراين بايد نسبت به روندهاي فناورانه حاکم آگاه باشيم و همواره براي تغييرات بنيادي، آمادگي لازم را در کشور داشته باشيم.
