اهميت مديريت دارايي‌هاي فيزيکي
تاریخ انتشار : 1402/06/18
دکتر علينقي مشايخي آمارها حکايت از آن دارد که در اقتصاد ايران، روند سرمايه‌گذاري که منجر به ايجاد دارايي‌هاي فيزيکي مي‌شود مطلوب نبوده است. اما دارايي‌هاي فيزيکي چيست؟ دارايي‌هاي فيزيکي به کليه ماشين‌آلات، ساختمان‌ها و زيرساخت‌هايي مي‌گويند که توسط بشر ساخته مي‌شود و يکي از عوامل توليد و بهره‌وري انساني در اقتصاد به‌شمار مي‌رود. دارايي‌هاي فيزيکي با سرمايه‌گذاري ايجاد مي‌شوند و به تدريج مستهلک مي‌شوند.
آنها به نگهداري و مراقبت نياز دارند. اگر دارايي‌هاي فيزيکي خوب نگهداري نشوند، سريع‌تر مستهلک مي‌شوند و عمر مفيد آنها کوتاه مي‌شود و در حين استفاده بيشتر خراب مي‌شوند و در دوران خرابي از استفاده خارج مي‌شوند. به بياني ديگر، ارزشي که بايد از ماهيت آن دارايي‌ها براي سازمان‌ها و افراد محقق شود، اتفاق نمي‌افتد. مديريت دارايي‌هاي فيزيکي همه فعاليت‌هايي است که براي خلق بيشترين ارزش و توليد ثروت و خدمت از اين ساخته‌هاي بشري انجام مي‌شود.
همان‌طورکه در شکل زير مشاهده مي‌شود، ميزان سرمايه‌گذاري به قيمت ثابت در دهه۱۳۹۰ روندي کاهشي داشته است. در برخي از بخش‌هاي اقتصادي مانند بخش‌هاي نفت و گاز، نيرو و مخابرات، سرمايه‌گذاري کمتر از استهلاک شده و دارايي‌هاي فيزيکي در آن بخش‌ها رو به کاهش است. عدم سرمايه‌گذاري کافي و فرسودگي دارايي‌هاي فيزيکي موجب کاهش بهره‌وري و توليد اقتصادي مي‌شود. اگرچه دارايي‌هاي فيزيکي مهم است و نگهداري آنها اهميت دارد، ولي با توجه به کمبود سرمايه‌گذاري، نگهداشت و مراقبت از دارايي‌هاي فيزيکي اهميت مضاعفي پيدا مي‌کند.
نظر به اهميت دارايي‌هاي فيزيکي، يک رشته علمي به نام مديريت دارايي‌هاي فيزيکي در دنيا ايجاد شده است. اهميت اين رشته علمي که عمدتا در دانشکده‌هاي مهندسي صنايع و مديريت ارائه مي‌شود آن است که برنامه‌ريزي و سامان‌دهي نگهداشت از دارايي‌هاي فيزيکي در طي چرخه عمر آنها از زمان طراحي تا بهره‌برداري را آموزش مي‌دهند و درباره بهبود آن پژوهش مي‌کنند. هدف اين رشته تخصصي آن است که ميزان خرابي و خروج دارايي‌هاي فيزيکي از سرويس‌دهي را کاهش دهد، قابليت اطمينان به کارکرد مناسب دارايي‌هاي فيزيکي را افزايش دهد و هزينه‌هاي نگهداري را کم کند و عمر مفيد و قابل بهره‌برداري از دارايي‌ها را افزايش دهد و به تبع آن توليد (يا ارائه خدمت) مستمر، ارزان و ايمن را محقق مي‌سازد.
اگرچه از زمان احداث صنعت در ايران مساله نگهداري و تعميرات تجهيزات صنعتي مطرح بوده، ولي مديريت دارايي‌هاي فيزيکي به شيوه علمي و مدرن امروز نزديک يک دهه است که در کشور مطرح شده است. براي جلب‌توجه سازمان‌ها به اهميت اين موضوع چندسالي است که جايزه ملي مديريت دارايي‌هاي فيزيکي با مجوز سازمان ملي بهره‌وري طراحي شده است. براي ارزيابي و دريافت اين جايزه سازمان‌ها از نظرکاربرد روش‌هاي علمي مديريت دارايي‌هاي فيزيکي مورد ارزيابي قرار مي‌گيرند. معمولا سازمان‌هايي در فرآيند ارزيابي شرکت مي‌کنند که با مفاهيم مدرن مديريت دارايي‌هاي فيزيکي آشنا شده‌اند و سعي مي‌کنند که آن را به‌کار گيرند. سازمان‌هاي شرکت‌کننده در جايزه توسط نيروهاي متخصص و بر اساس اصول و مفاهيم مديريت مدرن دارايي‌هاي فيزيکي مورد ارزيابي قرار مي‌گيرند و برحسب امتيازاتي که سازمان‌هاي شرکت‌کننده در اين ارزيابي به‌دست مي‌آورند، تقديرنامه يا تنديس دريافت مي‌کنند. هدف ارزيابي و اعطاي جايزه، افزايش آگاهي سازماني نسبت به مديريت دارايي‌هاي فيزيکي و ارتقاي اين مديريت در سازمان متبوعشان است؛ ولي متاسفانه هنوز فقط تعداد معدودي سازمان نسبت به شيوه‌هاي مدرن مديريت دارايي‌هاي فيزيکي، حساسيت و آگاهي لازم را کسب و در فرآيند جايزه شرکت مي‌کنند.
نظر به اهميت گسترش و تعميق آشنايي سازمان‌هاي کشور با مديريت دارايي‌هاي فيزيکي و به‌کارگيري آن و نيز نقشي که اين موضوع در افزايش بهره‌وري و توليد دارد، انجام چندين اقدام ضروري به نظر مي‌رسد.
اول، لازم است آموزش و پژوهش در حوزه مديريت دارايي‌هاي فيزيکي در دانشگاه‌هاي ما توسعه پيدا کند؛ به‌ويژه جا دارد که در سطح کارشناسي ارشد مهندسي صنايع و مديريت، گرايشي به همين منظور طراحي و اجرا شود.
دوم، با توجه به اهميت اين موضوع در ارتقاي بهره‌وري درکشور، سازمان ملي بهره‌وري ايران با هدف گسترش و تعميق شناخت سازمان‌ها از مديريت دارايي‌هاي فيزيکي مسوول برگزاري جايزه مديريت دارايي‌هاي فيزيکي شود. سازمان بهره‌وري با کمک متخصصان و سازمان‌هاي بزرگي که نسبت دارايي فيزيکي بر نيروي کار در آنها بالا است، مانند صنايع نفت، گاز، پتروشيمي، نيرو، راه‌آهن و مخابرات، آگاهي سازمان‌ها را نسبت به اهميت و محتواي مديريت دارايي‌هاي فيزيکي افزايش و با ارزيابي و اعطاي جايزه، کاربرد اين دانش تخصصي را در اقتصاد کشور توسعه دهد.
