تحليلي بر شرايط و چشم‌انداز بازار ارز
تاریخ انتشار : 1399/06/25
دليل نوسانات اخير ارزي چيست و چه چشم‌اندازي براي نيمه دوم سال وجود دارد؟ اين نوشتار به دنبال پاسخ به اين پرسش از منظر تحليل کانال‌هاي عرضه و تقاضاي ارز خواهد بود.
قيمت دلار در روزهاي اخير مجددا در کانال افزايشي قرار گرفته است به نحوي که نسبت به شهريورماه سال قبل رشدي بالغ بر ۱۱۸ درصدي را نشان مي‌دهد. ميانگين نرخ ارز از ابتداي سال تاکنون نيز رقم ۱۹.۷ هزار تومان بوده که سطح بسيار بالايي محسوب مي‌شود و تبعات منفي بر قيمت کالاها و خدمات خواهد داشت. اما دليل اين شرايط چيست و چه چشم‌اندازي براي نيمه دوم سال وجود دارد؟ اين نوشتار به دنبال پاسخ به اين پرسش از منظر عرضه و تقاضاي ارز خواهد بود.
۱. عرضه ارز: از ابتداي سال تا پايان مردادماه حدود ۵.۱ ميليارد دلار ارز در سامانه نيما عرضه شده است که اين رقم نسبت به پنج‌ماهه ابتداي سال قبل کاهشي حدود ۲۷ درصد را نشان مي‌دهد. کاهش عرضه ارز در ماه‌هاي اخير از يکسو ناشي از کاهش ميزان صادرات است که به دليل محدوديت‌هاي ناشي از کرونا رقم خورده به شکلي که مجموع ارزش صادرات غيرنفتي کشور در پنج‌ماهه ابتداي سال براساس آمار گمرک حدود ۳۹ درصد کمتر از سال گذشته بوده و از سوي ديگر به دليل کاهش تمايل صادرکنندگان به بازگشت ارز حاصل از صادرات (به دليل انتظارات افزايشي در مورد نرخ آتي ارز) به کشور و عرضه آن در سامانه نيما بوده است. لازم به ذکر است که کاهش درآمدهاي حاصل از صادرات نفت (به دليل کاهش قيمت و مقدار فروش) نيز از عوامل مهم کاهش عرضه ارز بوده که البته آمار آن در اختيار نيست.
۲. تقاضاي مصرفي ارز به صورت نسبي کاهش کمتري داشته است؛ هرچند که ميزان واردات نيز در پنج‌ماهه ابتداي سال از شرايط و محدوديت‌هاي مرزي ناشي از کرونا متاثر شده و کاهش يافته اما ميزان کاهش واردات تنها ۲۲ درصد و بسيار کمتر از ميزان کاهش صادرات بوده است. به اين ترتيب، تراز تجاري گمرکي (غيرنفتي) کشور در پنج‌ماهه ابتداي سال به رقم منفي ۲.۸ ميليارد دلار رسيده و اين در حالي است که طي دوره مشابه سال قبل تراز تجاري معادل مثبت ۰.۱ ميليارد دلار بوده است. نتيجه اين شرايط، مازاد محسوس تقاضاي مصرفي ارز نسبت به عرضه بوده که خود را در افزايش قيمت نشان داده است.
۳. تقاضاي احتياطي و سفته‌بازي ارز افزايش يافته است؛ افزايش سطح نااطميناني در اقتصاد با توجه به شرايطي نظير نزديک شدن به انتخابات ايالات متحده در آبان و تداوم سطوح بالاي انتظارات تورمي طي ماه‌هاي اخير که با سطوح منفي نرخ سود حقيقي در نظام بانکي همراه بوده، سبب شده تا شمار زيادي از افراد با هدف پوشش ريسک دارايي خود در برابر کاهش آتي انتظاري ريال، اقدام به سرمايه‌گذاري در انواع بازارهاي دارايي از جمله ارز نمايند. شمار ديگري از افراد نيز جهت برخورداري از نوسانات اين بازار (سفته‌بازي)، اقدام به خريد و فروش روزانه و هفتگي ارز کرده و به اين ترتيب تقاضاي احتياطي و سفته‌بازي در اين بازار افزايش يافته است. هر چند که اين موضوع را مي‌توان به صورت شهودي درک کرد اما آمار دقيقي براي آن در اختيار نيست. البته حباب سکه طلا (به عنوان شاخصي از مازاد تقاضا نسبت به عرضه) مي‌تواند جانشين نزديک و شاخص نسبتا مناسبي براي تقاضاي احتياطي و سفته‌بازي ارز و طلا باشد و روند اين متغير به شکلي بوده که طي ماه‌هاي اخير به صورت پيوسته افزايش يافته و در شهريورماه به سطوح بالاتر از ۱۰ درصد رسيده است. اين تغييرات، تا حدي گوياي شرايط ملتهب بازار ارز از منظر افزايش تقاضاي احتياطي و سفته‌بازي است.
در کنار اين موضوع، سرمايه‌گذاري گسترده ايرانيان در املاک کشورهاي همسايه نيز نوع ديگري از تقاضاي احتياطي ارز است که در قالب خروج سرمايه نمود يافته و روند آن در ماه‌هاي اخير تشديد شده است. لازم به ذکر است که براساس آمارها در چهارماهه ابتداي سال جاري (و علي‌رغم وجود محدوديت‌هاي شديد رفت و آمد مرزي براي اتباع دو کشور)، ايراني‌ها بيش از ۱۳۰۰ واحد آپارتمان در ترکيه خريداري کرده‌اند که اين تعداد آپارتمان بيش از ۲۰ درصد از مجموع آپارتمان‌هاي خريداري شده توسط خارجي‌ها در اين کشور را شامل مي‌شود و نشان از تشديد تقاضاي ايرانيان براي اين موضوع است.
در مورد چشم‌انداز شرايط بازار ارز در نيمه دوم سال به نظر مي‌رسد که از نظر عرضه و تقاضاي مصرفي ارز، در نيمه دوم سال شرايط تغيير چنداني نداشته باشد و همچنان کسري تراز تجارت خارجي برقرار باشد و از اين ناحيه فشار بر قيمت ارز باقي بماند. البته گشايش‌هاي تدريجي در شرايط تجارت خارجي و سازگاري بيشتر کشورها با شرايط بيماري احتمالا موجب بهبود شرايط خارجي نسبت به نيمه اول سال خواهد شد اما رسيدن به سطوح نرمال براي سال جاري دور از انتظار خواهد بود. در سمت مقابل و از منظر تقاضاي احتياطي و سفته‌بازي ارز، مهمترين واقعه پيش‌رو مساله انتخابات آبان‌ماه است که در صورت عدم پيروزي ترامپ مي‌تواند فضاي انتظارات در کشور را به يکباره تغيير دهد و با کاهش تقاضاي احتياطي و سفته‌بازي (و احتمالا افزايش بازگشت ارز توسط صادرکنندگان) منجر به کاهش نرخ ارز شود. در سمت مقابل، پيروزي ترامپ احتمالا با تشديد حملات سفته‌بازانه به بازار ارز همراه خواهد بود و مي‌تواند نوسانات شديدي را در اين بازار ايجاد نمايد. در مجموع، براي فصل پاييز انتظار مي‌رود که بازار ارز نوسانات قابل ملاحظه‌اي را تجربه نمايد که جهت اين نوسانات تا حد زيادي ناشي از متغيرهاي خارجي است که سياست‌گذار کنترل چنداني بر آن ندارد.
منبع: ايبِنا
مهدي کرامت‌فر (کارشناس اقتصادي)
