سه پيش نياز اساسي براي موفقيت بانک‌هاي مرکزي
تاریخ انتشار : 1400/06/06
احمد يزدان پناه، اقتصاددان در يادداشتي به مسائل و عناصر موثر در کارايي و کارآمدي بانک‌هاي مرکزي پرداخته و بر استقلال بانک مرکزي تاکيد ويژه‌اي داشته است.
«سه عنصر کليدي براي موفقيت يک بانک مرکزي ، که توافق عمومي اقتصاددانان و اقتصادخوانان را کسب کرده است عبارتند از: داشتن دستور کار و اختيارات واضح و روش و اهداف مشخص و معين ، دوم ، استقلال کافي براي انجام وظايف محوله و دستيابي بدان اهداف ، و سوم ، پاسخگويي در مقابل کارهايي که کرده و نبايد مي کرد و برعکس و سرپرستي و اداره منابع بانک (نه فقط منابع مالي بلکه بهره مندي کارا از آنهمه نيرو و «سرمايه انساني»).
مسلم است که اموري مثل جلب و حفظ «اعتماد عمومي» نيز براي نهادي مالي چون بانک مرکزي که مسئوليت توليد و توزيع «پول» و تدوين و اجراي سياست پولي را به عنوان يک «کالاي عمومي» بعهده دارد، در موفقيت او نقش مهمي بازي مي نمايند.
براي بانک مرکزي به عنوان يک نهاد نه سازمان بايد به اين مهم توجه شود که «نهاد سازي» در کل فرايندي پيچيده و گام به گام است بخصوص در حوزه بانکداري مرکزي ، يعني براي نهادي که بايد به صورت پويا نه ايستا نگاهي عالمانه به جلو داشته باشد و هميشه مسئولان راهور کشور در اقتصاد به او تذکر دهند که عدم دقت به جلو تصادف ساز است به ويژه در اين همه پيچ حادثه خيز ناشي از تکانه هاي داخلي و خارجي که بر سر راه سياست پولي است.
نکته مهم ديگر پس از دستيابي به موفقيت آن است که هوشياري بالايي لازم است که آن موفقيت را نهاد مزبور حفظ نمايد.
در دو سه دهه اخير، يک توافق عمومي بدست آمده درباره اينکه چه عواملي و چه شرايطي بانکداري مرکزي را کارا و مورد قبول مي نمايد. اين يافته هاي پژوهشي و تجربي امکان داده که بانک‌هاي مرکزي در مورد تهيه يک «کالاي عمومي» بسيار مهم يعني «ثبات قيمت‌ها» خود را متعهد بدانند. کالاي عمومي مثل جاده هاي اصلي و اتوبانها. لذا مسئوليت آن کالاي عمومي که به عهده بانک مرکزي است همچون يک اتوبان بايد با چراغ و علايم سالم رانندگان يعني کارگزاران و فعالان اقتصادي جامعه را راهنمايي نمايد و در حفظ ايمني راه نظارت شبانه روزي کند. کالاي عمومي به مردم اگر درست عرضه شود آنها را قادر مي سازد که در ثبات مالي و اقتصادي کشور بعنوان وظيفه مهم بانک‌هاي مرکزي مشارکت موثرتري داشته باشند.
مي‌توان چکيده آن توافق عمومي بر سر کم و کيف موفقيت بانکداري مرکزي را در قالب همان سه عنصر اشاره شده ابتداي اين يادداشت مطرح کرد، سه عنصري که نهاد سياست گذاري مهمي چون بانک مرکزي را موثر و کارا مي‌نمايد.
اولين عنصر آن است که بانک مرکزي يک مقصد و هدف شفاف و واضح قانوني و الزام آور داشته باشد و به قول يکي از ورزشکاران بنام دنيا و مدير يک باشگاه صاحب نام «اگر شما ندانيد کجا داريد مي رويد، سرانجام سر از جاي ديگري در مي‌آوريد.»
بنابراين اين مسئوليت رئيس جمهور است که از رئيس کل بانک مرکزي در همان هفته اول شروع کار بپرسد : کجا تشريف مي بريد؟ و بعد بپرسد چگونه؟ به هرحال هدف قانوني و اصلي بانک چيزي جز ثبات قيمت‌ها نيست ، چرا که با کم و کيف سفره مردم و سطح زندگي آنها ارتباط مستقيم دارد و مردم انتظار و باور دارند که بانک هاي مرکزي متعهد به تثبيت قيمت ها هستند.
دومين عنصر استقلال است. اگر بانک هاي مرکزي متعهد به تحقق اهدافي هستند که برايشان مشخص و معين شده ، آنگاه نيازمند آنند که استقلال کافي براي انجام آنها داشته باشند. بدون اين عنصر، در معرض اين ريسک قرار مي گيرند که ملاحظات کوتاه مدت مالي و سياسي بر سياست پولي «سلطه» پيدا کنند. بنابراين تصميمات سياسي بانک مرکزي نياز به محافظت از فشارهاي بي مورد و بيجاي سياسي و يا منافع فرقه اي و جناحي دارد.
«پاسخگويي» سومين عنصر براي کارايي و کارآمدي و موثر بودن بانک هاي مرکزي است. اين عنصر که روي ديگر سکه شفافيت بانک مرکزي است با دو عنصر قبلي رابطه اي تنگاتنگ دارد. اگر يک بانک مرکزي در تحقق يک هدف معين و مستقل است بايد مسئوليت شکست و پيروزي سياست هاي پولي را بعهده او گذاشت، در اينجا عدم استقلال باعث مي شود که مسئوليت عدم دستيابي به اهداف تعيين شده بين ميرداماد و پاستور سردرگم باشند و ملت شريف هم ندانند که آدرس درست کجاست! اينجاست که شفافيت و واضح و صريح تر بودن اهداف در تبيين شکست يا پيروزي بانک کار را آسان تر مي‌کند.
استاد بزرگوار و با سواد ما در درس بانکداري مرکزي پس از شرح کشافي درباره اهميت و آثار «استقلال» ، «شفافيت» و «پاسخ گويي» در بانک هاي مرکزي مي گفت : علم و هنر مقامات پولي يک کشور آنست که پلي محکم و قابل اعتماد بين استقلال و پاسخگويي بزنند و پيشنهاد من آنست که نام پل را «شفافيت» بگذارند، به احترام آنکه اين پل «پل پيروزي» بانک مرکزي است؛ چرا که به يک بانک مرکزي مستقل امکان مي دهد تا اثربخشي و پاسخگويي خود را در مقابل عامه مردم به اثبات رساند.»
دکتر احمد يزدان پناه / عضو هيات علمي دانشگاه الزهرا(س)
