جاماندگي سود بانکي از صندوق‌هاي کم ريسک
تاریخ انتشار : 1401/04/21
دنياي اقتصاد : سقف سود بانکي تعيين شده براي سپرده‌هاي بانکي نسبت به ساير ابزارهاي مالي کمتر است. افزايش شکاف ميان بازدهي مربوط به سپرده بانکي و ساير بازارها باعث مي‌شود که افراد به جاي سپردهگذاري در بانک‌ها به ديگر بازارها وارد شوند. که اين موضوع سبب خارج شدن منابع از بانک‌ها مي‌شود. يکي از بازارهاي کم ريسک که مي‌تواند بازدهي بالاتري از سود بانکي عايد سرمايهگذار کند صندوق‌هاي سرمايهگذاري هستند. بررسي‌‌هاي «دنياي اقتصاد» نشان مي‌دهد که افراد با ورود به بازار سرمايه مي‌توانند سودي حدود ۳۰ درصد با ريسک پايين داشته باشند. بررسي انواع صندوق‌هاي سرمايهگذاري و بازدهيهاي سه ماهه، شش ماهه و يک ساله آنها مشخص مي‌کند که افراد مي‌توانند با اعتماد به صندوق‌هاي سرمايهگذاري موجود، حداقل ريسک موجود در بازار سرمايه را بپذيرند و از مزاياي اين بازار بهره‌مند شوند.
آيا مي‌توان در بورس سرمايهگذاري با ريسک پايين و بازدهي بيشتر از سپرده بانکي انجام داد؟
بورس، بازاري سازمان‌‌يافته است که به دو نوع بورس کالا و بورس اوراق بهادار طبقه‌‌بندي مي‌شود. در بورس کالا، کالا و در بورس اوراق بهادار، سهام و اوراق قرضه مورد معامله قرار مي‌گيرد. بورس اوراق بهادار يک بازار متشکل سرمايه‌‌اي است که در آن سهام شرکت‌‌هاي خصوصي و دولتي طبق قانون خاصي خريد و فروش مي‌شود و از سويي محلي براي جمع‌آوري پس‌‌انداز و نقدينگي بخش خصوصي به‌‌منظور انجام پروژه‌هاي سرمايهگذاري بلندمدت است. در شرايط مطلوب اقتصادي، به وسيله بورس سرمايه لازم براي اجراي پروژه‌هاي دولتي و خصوصي فراهم مي‌شود. به‌طور کلي وجود بورس مردم را به پس‌‌انداز تشويق مي‌کند و بدين وسيله باعث به‌‌کارگيري پس‌‌انداز مردم در فعاليت‌‌هاي اقتصادي مي‌شود. طبق آمار شرکت سپردهگذاري مرکزي اوراق بهادار و تسويه وجوه (سمات) تعداد افرادي که در ايران کد سهامداري (کد معاملاتي) دريافت کرده‌‌اند از 6/ 9 ميليون نفر فراتر رفته است. اما افراد هيچ‌گاه به دليل ايجاد رونق در يک بازار به بازاري وارد نمي‌شوند. بلکه همه افراد به دنبال رسيدن به بازدهي بيشتر، ريسک کمتر و قدرت نقدشوندگي بالا هستند. بر اساس گزارش «منوي سرمايهگذاري در 15 بانک» که ۷ تير ماه سال جاري منتشر شد، بهترين بازدهي بانکي در کشور براي سرمايه‌هاي پايينتر از 100 ميليون تومان بازدهي 20 درصدي سالانه است که افراد مي‌توانند بدون احتساب نرخ شکست، اصل پول و سود خود را پس از گذشت يک ماه برداشت کنند. در گزارش حاضر «دنياي اقتصاد» در جست‌وجوي بازدهي بالاتري از سود بانکي، صندوق‌هاي سرمايهگذاري را بررسي کرده است.
سرمايهگذاري مستقيم و غير‌مستقيم
سرمايهگذاري در بورس و بهره‌مندي از مزاياي اين بازار، با دو روش مستقيم و غير‌مستقيم انجام مي‌شود. در روش سرمايهگذاري مستقيم فرد شخصا اقدام به خريد و فروش سهام مي‌کند که اين کار به دليل ماهيت نوساني بورس نياز به مهارت بالايي دارد. اما روش سرمايهگذاري غير‌مستقيم مناسب افرادي است که به دلايل مختلف نمي‌خواهند به صورت مستقيم اقدام به خريد و فروش سهام کنند. در اين روش فرد سرمايهگذار، مديريت سرمايه خود را به دست افرادي مي‌‌سپارد که هم مهارت و دانش مالي بالايي دارند و هم بيشتر زمان خود را مستقيما صرف بررسي تحليل گزينه‌هاي مختلف سرمايهگذاري مي‌کنند. در نتيجه سرمايه فرد توسط يک تيم حرفهاي مديريت خواهد شد. در حال حاضر براي سرمايهگذاري به صورت غير‌مستقيم مي‌توان از طريق صندوق‌هاي سرمايهگذاري يا با استفاده از شرکت‌‌هاي سبدگردان اقدام کرد.
يک صندوق سرمايهگذاري مجموعه‌‌اي از سهام، اوراق مشارکت و ساير اوراق بهادار است. يک صندوق را مي‌توان به صورت شرکتي در نظر گرفت که در آن افراد مختلف پول‌‌هاي خود را روي هم مي‌‌گذارند و در سبدي از اوراق بهادار سرمايهگذاري مي‌کنند. با سرمايهگذاري در يک صندوق، سرمايه فرد بخشي از کل سرمايه صندوق مي‌شود و در نتيجه فرد در سود يا زيان صندوق به نسبت سرمايه خود از کل سرمايه صندوق، سهيم خواهد بود. صندوق‌هاي سرمايهگذاري انواع مختلفي دارند و هرکدام از آنها ويژگي‌‌هاي مخصوص به خود را دارند که در ادامه انواع آنها بررسي مي‌شود.
انواع صندوق سرمايهگذاري
صندوق‌ها بر اساس نوع فعاليت، ترکيب دارايي‌‌ها و در نتيجه ميزان ريسک و بازده به انواع مختلفي تقسيم مي‌شوند. در بين انواع صندوق سرمايهگذاري، صندوق‌هاي با درآمد ثابت، مختلط، سهامي و مبتني بر سکه طلا، پرمخاطب‌‌ترين صندوق‌هاي بورس هستند که سه صندوق اول مربوط به بازار سهام و مورد آخر مربوط به بازار کالا است. در حال حاضر بر اساس اطلاعات منتشر شده در مرکز پردازش اطلاعات مالي ايران، 335 صندوق سرمايهگذاري وجود دارد که جمع ارزش خالص دارايي آنها حدودا 631 هزار ميليارد تومان ثبت شده است. در ميان اين 335 صندوق 107 صندوق در اوراق بهادار با درآمد ثابت، 9 صندوق مبتني بر سپرده کالايي، 91 صندوق در سهام، 22 صندوق مختلط، 81 صندوق اختصاصي بازار‌‌‌‌گرداني، 14 صندوق جسورانه، يک صندوق پروژه‌‌اي، 4 صندوق زمين و ساختمان، 3 صندوق خصوصي و 3 صندوق در صندوق (فرا‌صندوق) وجود دارد. از ميان اين 10 نوع صندوق4 نوع از آنها بيشتر مورد توجه و استفاده افراد حقيقي قرار مي‌گيرد.
صندوق‌هاي سرمايهگذاري با درآمد ثابت، يکي از انواع صندوق‌هاي سرمايهگذاري هستند که معمولا سود پيش‌بيني‌شده مطمئن‌تري از ساير صندوق‌هاي سرمايهگذاري دارند. مديران صندوق‌هاي سرمايهگذاري با درآمد ثابت منابع مالي حاصل از فروش واحدهاي اين صندوق‌ها را عمدتا به خريد اوراق بهادار کم‌‌ريسک اختصاص مي‌دهند. بازدهي سرمايهگذاري در اين نوع از صندوق‌ها قبل از سال 1399بدون ريسک بود ولي در حال حاضر بايد توجه داشت که با اينکه هنوز در نام اين نوع از صندوق‌ها «درآمد ثابت» باقي مانده است ولي ديگر بازدهي آنها کاملا ثابت و بدون ريسک نيست. به عنوان مثال، طي يک سال گذشته (منتهي به 19 تير ۱۴۰۱) از ميان 107 صندوق درآمد ثابت، 2 صندوق بازدهي منفي، 3 صندوق بازدهي کمتر از ۱۰ درصد داشته و بازدهي 15 صندوق اعلام‌نشده است. در سال 99 که شاخص کل بورس ايران با ريزش شديدي مواجه شد، سازمان بورس تغييراتي در اساسنامه صندوق‌هاي با درآمد ثابت ايجاد کرد تا اين صندوق‌ها با سهم مشخصي (حداقل و حداکثر مجاز) در بازار سهام سرمايهگذاري کنند و بعد از ايجاد اين تغييرات در اساسنامه اين نوع صندوق‌ها بود که ديگر بدون ريسک بودن اين صندوق‌ها از دست رفت. با وجود اين معمولا سود در اين نوع صندوق‌ها در حدود سپرده‌هاي بانکي قرار دارد هرچند که بسياري از آنها در طول دوره‌هاي بلندمدت بازدهي بالاتري از سپرده‌هاي بانکي داشته‌‌اند.
صندوق‌هاي سرمايهگذاري در سهام، صندوق‌هايي در بازار سهام هستند که عمده دارايي آنها در سهام سرمايهگذاري مي‌شود. بازدهي آنها نيز بيش از هر چيز ديگري از شرايط کلي بازار سرمايه تاثير مي‌‌پذيرد. بنابر اين ريسک سرمايهگذاري در اين صندوق‌هاي سرمايهگذاري مطمئنا بيشتر از صندوق‌هاي با درآمد ثابت است. طبيعتا به دليل رابطه عکس ميزان بازدهي و ريسک، امکان دريافت بازدهيهاي بالاتر از صندوق‌هاي با درآمد ثابت، در اين نوع از صندوق‌ها وجود دارد. در حال حاضر 91 صندوق سرمايهگذاري در سهام در بازار سرمايه وجود دارد که از ميان آنها 7 صندوق داراي بازدهي منفي و 21 صندوق داراي بازدهي سالانه پايينتر از ۱۰ درصد هستند. صندوق‌هاي مختلط: حدود نيمي از دارايي اين صندوق‌ها در اوراق با درآمد ثابت و نيم ديگر در سهام سرمايهگذاري مي‌شود. بنابراين ريسک و بازدهي صندوق‌هاي مختلط، بين صندوق‌هاي با درآمد ثابت و سهامي قرار مي‌گيرد. همچنين به گفته کارشناسان اين نوع از صندوق‌ها مزاياي سهام و اوراق درآمد ثابت را دارند. با وجود اين در حال حاضر 22 صندوق سرمايهگذاري مختلط وجود دارد که از ميان آنها تنها 8 مورد بازدهي يک ساله بين 20 تا 30 درصد ثبت کرده‌‌اند و هيچ‌کدام از صندوق‌هاي مختلط موجود به بازدهي سالانه 30 درصد نرسيده‌‌اند.
صندوق‌هاي مبتني بر سپرده کالايي: اين نوع صندوق‌ها يا بر اساس کالاهاي کشاورزي يا بر اساس سکه طلا هستند. عمده دارايي صندوق‌هاي مبتني بر سکه طلا، به سرمايهگذاري در اوراق بهادار مبتني بر سکه طلا که در بازار سرمايه معامله مي‌شوند، تخصيص پيدا مي‌کند. در حال حاضر به دليل بالارفتن نرخ ارز و انتظارات افزايشي قيمتها، استقبال بيشتري از اين نوع صندوق‌ها وجود دارد. بازدهي صندوق‌هاي سرمايهگذاري طلا تقريبا مشابه بازدهي سکه طلا بوده و ريسک سرمايهگذاري در آنها بالاست. بازدهي در اين نوع از صندوق‌ها که در نوع صندوق‌هاي مبتني بر سپرده کالايي قرار مي‌گيرد، مطمئن نيست، چرا که احتمال ريزش بازدهي اين صندوق‌ها با ريزش قيمتها وجود دارد. از طرفي مسائلي مانند پاندمي کرونا و بازارهاي جهاني تاثير بالايي بر بازدهي اين نوع از صندوق‌ها دارند. در حال حاضر 9 صندوق در اوراق بهادار مبتني بر سپرده کالايي وجود دارد که سه مورد از آنها بازدهي سالانه اعلام نکرده‌اند و ۶ صندوق ديگر داراي بازدهي يک‌ساله (منتهي به19 تير ۱۴۰۱) حداقل 37 درصد ثبت کرده‌‌اند.
تقسيم‌بندي ديگري درباره صندوق‌ها وجود دارد که به شيوه سرمايهگذاري در صندوق‌ها مرتبط است. به‌طور کلي صندوق‌ها در دو مدل قابل معامله (ETF) و غيرقابل معامله (مبتني بر صدور و ابطال واحدهاي سرمايهگذاري) فعاليت مي‌کنند. اين دو مدل تفاوت‌‌هايي با هم دارند که انتخاب هر کدام بستگي به سليقه سرمايهگذار دارد. براي سرمايهگذاري در صندوق‌هاي غير قابل معامله لازم است سرمايهگذار با صندوق به صورت حضوري يا غير‌حضوري ارتباط بر‌قرار کند، توضيحات لازم را دريافت کند و مبلغ مورد نظر خود را براي صندوق واريز کند و پس از آن کدي به سرمايهگذار داده مي‌شود که مي‌تواند به وسيله آن به حساب کاربري خود در صندوق وارد شود. اما صندوق‌هايي که قابل معامله هستند را مي‌توان تنها با استفاده از کد بورسي مانند ساير سهام خريداري کرد و نيازمند برقراري ارتباط با صندوق نيستند.
در تکميل انواع صندوق‌هاي سرمايهگذاري بايد گفت که با مراجعه به سايت fipiran.ir انواع صندوق‌ها به تفکيک نوع، بازدهي و ساير اطلاعات ديگر درج شده است. همچنين آدرس اينترنتي هر کدام از صندوق‌هاي سرمايهگذاري در اين سايت قرار داده شده است. اما سرمايهگذاري در يک صندوق سرمايهگذاري چه مزايا و معايبي دارد؟
مزاياي سرمايهگذاري در صندوق‌هاي سرمايهگذاري
نخستين مزيت استفاده از صندوق‌هاي سرمايهگذاري بهره‌مندي از مديريت حرفهاي سرمايه است. چرا که يک تيم حرفهاي و متخصص در مسائل مالي و سرمايهگذاري مسووليت سود يا زيان سرمايه افراد سرمايهگذار را به عهده گرفته‌‌اند. از طرفي در صندوق‌هاي سرمايهگذاري سبدي از دارايي‌‌ها تشکيل مي‌شود. اين اقدام که اصطلاحا متنوع‌سازي دارايي‌‌ها نام دارد باعث کاهش ريسک سرمايهگذاري مي‌شود. بنابراين دومين مزيت استفاده از صندوق سرمايهگذاري کاهش ريسک سرمايهگذاري نسبت به ورود بدون واسطه به بازار است. سومين مزيت به ميزان نقدشوندگي بالا در صندوق‌ها برميگردد. سرمايهگذاري در صندوق اين امکان را فراهم مي‌کند که افراد براي فروش واحدهاي سرمايهگذاري خود با هيچ مشکلي مواجه نشوند و بتوانند به راحتي و با سرعت پول خود را نقد کنند. اين کار توسط ضامن نقدشوندگي صندوق انجام مي‌شود و هر زمان افراد تصميم به نقد کردن دارايي خود بگيرند ضامن نقدشوندگي صندوق اين وظيفه را به عهده مي‌گيرد.
بنابراين افراد در مراجعه به صندوق‌هاي سرمايهگذاري مي‌توانند يک يا چند واحد (مجموعه دارايي صندوق‌هاي سرمايهگذاري به بخش‌هايي به نام «واحد» يا «يونيت» تقسيم مي‌شود) را خريداري کنند. هنگام خروج نيز مي‌توانند يک يا چند يا همه واحدهاي خود را به فروش برسانند. در نتيجه، امکان سرمايهگذاري با مبالغ اندک براي افراد وجود دارد. علاوه بر اين موارد، در صورت نياز به وجه نقد، نيازي به خروج همه سرمايه از صندوق نيست و مي‌توان به ميزان نياز از آن برداشت کرد، بدون آنکه به ميزان بازدهي آسيبي وارد شود. ديگر مزيت صندوق‌ها به شفافيت اطلاعات و نظارت قانوني برميگردد. صندوق‌هاي سرمايهگذاري در بازه‌هاي زماني مشخصي توسط سه نهاد سازمان بورس و اوراق بهادار، متولي و حسابرس مورد بازرسي قرار مي‌گيرند و تمامي فعاليت صندوق‌ها به صورت شفاف اطلاع‌رساني مي‌شوند. در کنار مزايا، صندوق‌هاي سرمايهگذاري داراي ريسک‌‌هايي نيز هستند. به عنوان مثال تغيير در سود اوراق با درآمد ثابت يا کاهش ارزش سهام موجود در پرتفوي از خطرات موجود براي بازده اين صندوق‌ها است.
آيا سرمايهگذاري در صندوق بهتر از بانک است؟
بر اساس تغييرات سال ۹۹ صندوق‌هاي سرمايهگذاري ديگر بدون ريسک نيستند. با توجه به ماهيت صندوق‌هاي سرمايهگذاري که به معناي ورود به بازار سرمايه است، سرمايهگذاري در صندوق‌ها ريسک بيشتري از سپردهگذاري در بانک خواهد داشت. اما نکته ديگر اينجاست که انتظار مي‌‌رود به دليل داشتن نيروهاي متخصص ريسک صندوق‌هاي سرمايهگذاري همواره کنترل شده باشد و معمولا توانايي خلق بازدهيهاي بالاتري از سيستم بانکي دارند. به عبارت ديگر اگر فردي تصميم به ورود به بازار سرمايه دارد و حاضر به قبول ريسک اين بازار است، بهتر است اين اقدام را از طريق يک صندوق معتبر انجام دهد. چرا که مطمئنا احتمال انحراف از بازده موردنظر در پرتفوي شخصي افراد بالا خواهد بود، در حالي که اين انحراف در صندوق‌ها پايينتر است. استفاده از صندوق‌هاي سرمايهگذاري نسبت به تمامي ابزارهاي بورسي مانند سهام و اوراق بدهي، نقدشوندگي بالاتر و ريسک کنترل‌شده‌تري دارد و به همين دلايل سرمايهگذاري مناسبي تلقي مي‌شود. نکته مهم آن است که نمي‌توان تنها به بازدهي صندوق‌ها در بازه‌هاي گذشته براي تصميم‌گيري براي آينده اطمينان کرد، بلکه به دليل شرايط حاکم بر بازار سرمايه عواملي مانند شرايط حاکم بر بازار سرمايه، شرايط حاکم بر بازار مورد نظر صندوق و عملکرد صندوق بسيار موثر هستند.
